بررسی آیین و ادبیات دبیری ایرانیان در آثار عبدالحمید کاتب

چکیده مقاله

دبیری در ایران قبل از اسلام، دارای فنون و ویژگی¬های سبکی خاصی بوده است، ولی عرب¬ها در عصر جاهلی به دلیل نداشتن حکومت مرکزی، تجربۀ دیوان¬سالاری پیشرفته را نداشته و با نثر فنی و دیوانی آشنا نبودند؛ بنابراین با آمدن اسلام و گسترش حکومت اسلامی، حاکمان عرب، دبیران ایرانی عربی نویس را برای ادارۀ دیوان¬ها به کار گرفتند. یکی از برجسته¬ترین این دبیران، عبدالحمید کاتب است. عبدالحمید، نویسندۀ ایرانی¬نژاد، کاتب دیوان انشاء امویان، دبیری بلیغ، توانا و مبدع نگارش نامه-های فنی عربی است. این پژوهش بر آن است تا آیین دبیری ایرانیان باستان و به ویژه فرهنگ دیوان-سالاری ساسانیان را در نامه¬های عبدالحمید کاتب مورد بحث و بررسی قرار دهد و آیین و ادبیات دبیری ایرانیان را از خلال این نامه¬ها استخراج نماید. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی - تحلیلی است. آیین دبیری ایرانیان را باید به عنوان بخشی از فرهنگ ایرانی دانست که در زبان عربی تا سربرآوردن زبان فارسی حفظ شده و بعدها در نثر فنی عربی و فارسی، مؤثر افتاده است. از جمله نتایج پژوهش می¬توان به خصائصی مثل طولانی کردن تحمیدات، اسهاب در تعبیرات، دیباچه نویسی، تقسیم نامه به بخش های گوناگون، کاربرد لقب¬ها و عناوین در نامه¬های عبدالحمید اشاره کرد که پیش از آن در ادب عربی سابقه نداشت؛ قرائن گوناگون نشان می¬دهد، عبدالحمید از آیین نامه¬نگاری ایرانیان در نامه¬های عربی خود تأثیر پذیرفته است.