اهمیت متون غیر تاریخ نگارانه برای نگارش تاریخ فرهنگی ایران دوره سلجوقی

چکیده مقاله

از جمله مشکلاتی که پژوهشگران تاریخ فرهنگی ایران در دوره میانه با آن مواجه هستند، قلت اطلاعات راجع به اوضاع فرهنگی در منابع تاریخی( تاریخ نگارانه) است. تمرکز بیشتر متون تاریخ نگارانه دوران میانه و به ویژه عصر سلجوقی بر حوادث و رویدادهای سیاسی است. با این وصف، متون غیر تاریخ نگارانه برای تهیه داده¬های مربوط به تاریخ فرهنگی عصر سلجوقی از اهمیت زیادی برخوردارند و اطلاعات قابل توجه و ارزشمندی را در این زمینه ارائه می¬دهند. متون غیر تاریخ نگارانه منابعی هستند که با هدف ثبت رویدادهای تاریخی نگاشته نشده¬اند و موضوع آن¬ها نیز تاریخ نیست، اما نویسندگان این متون به طور غیر مستقیم به مطالب و رویدادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیز پرداخته¬اند. این منابع انواع متعددی را در بر می¬گیرند، از جمله متون جغرافیایی، متون ادبی(نظم و نثر) فرهنگ لغات، متون زندگینامه¬ای، اندرزنامه¬ها، متون صوفیانه، عجایب نامه¬ها، سفرنامه¬ها، آداب الحرب¬ها، جواهرنامه¬ها، احکام السلطانیه¬ها، رسائل و منشآت و غیره. پژوهش حاضر به بررسی چند دسته از این منابع، از جمله متون زندگینامه¬ای و متون ادبی و نیز اهمیت آن برای نگارش تاریخ فرهنگی عصر سلجوقی خواهد پرداخت. تجربه پژوهشی نگارنده و یافته¬های تحقیق حاکی از آن است که بدون استفاده از منابع غیر تاریخ نگارانه نگارش تاریخ فرهنگی دوره سلجوقی امکان پذیر نیست.