الگوی بومی بهره وری و بهینه سازی مصرف آب در باغ های تاریخی خراسان جنوبی

Abstract

با توجه به اهمیت موضوع آب در ایران و بالاخص استان خراسان جنوبی، و با هدف الگوبرداری از فضاهای سبز تاریخی و سنتی، این مطالعه در پی پاسخ به این سوال است که در باغ‌ها و فضاهای سبز سنتی کیفیت بهینه‌سازی مصرف آب با چه رویکردی به انجام رسیده است. در واقع باید پرسید چه ظرایف و جزئیاتی در نظر طراحان باغ ایرانی مورد ملاحظه بوده که معماران منظر امروزی نیز می‌توانند با الگوبرداری و الهام از آن‌ها، به بهینه‌سازی مصرف آب در فضای باز و سبز شهری توجه بیشتری مبذول دارند. مقاله حاضر با بررسی تعدادی از باغ‌های تاریخی منطقه خراسان جنوبی برخی از مهم‌ترین راهبردها و راهکارهای طراحی و ساخت فضاهای سبز کم‌آب را تشریح، و چگونگی مطابقت طراحی محیط با ویژگی کم‌آبی مناطق را توصیف می‌نماید. باغ‌های مورد مطالعه عبارتند از: اکبریه، رحیم‌آباد، امیرآباد، بهلگرد (باغ‌های تاریخی بیرجند)، و باغ گلشن طبس. روش مطالعه توصیفی- تحلیلی بوده و علاوه بر مطالعات کتابخانه‌ای؛ بازدید‌های میدانی و مصاحبه با برخی باغبانان و یا مشاوران با سابقه باغ‌ها به تکمیل اطلاعات کمک نموده است. در خصوص نتایج این مطالعه باید گفت که الگوی باغ ایرانی در بهینه‌سازی مصرف آب دارای سه پایه اصلی است؛ 1- طراحی منظر چندعملکردی، 2- رعایت اصل بوم‌گرایی، و 3- بروز خلاقیت‌های معماری منظر. باغسازان ایرانی فراتر از انتخاب گونه‌های گیاهی مطابق با میزان آب در دسترس و بهینه‌سازی مصرف آب، ضمن توجه به بسترهای فرهنگی- اعتقادی، با اشتغال‌زایی و تامین مواد غذایی جامعه و تنوع‌بخشی به گونه‌های گیاهی (مثمر و زینتی) از موجودی آب به دنبال بیشینه بهره‌وری بود‌اند و لذا فقط به فضای سبز کم‌آب اکتفا نکرده‌اند. بلکه در محیط‌های کم‌آب، فضاهای سبز پربازده و پایدار به وجود آورده‌اند. در این مقاله بر اساس مطالعه باغ‌های تاریخی، الگوی بومی بهینه‌سازی مصرف آب در باغ‌های تاریخی خراسان جنوبی، الگوی تلفیقی معرفی می‌گردد.