بررسی ویژگی‌های رویشگاهی و تعیین مهم‌ترین عوامل موثر بر پراکنش درختچه بادامشک (Amygdalus scoparia Spach.) در شش رویشگاه استان‌های خراسان رضوی و جنوبی

چکیده مقاله

چکیده فارسی مبسوط: سابقه و هدف ظهور گونه‌های گیاهی درهر منطقه تحت تأثیر عوامل محیطی و زیستی آن منطقه قرار دارد. بنابراین جهت تعیین پوشش و پراکنش گونه‌های گیاهی و عوامل موثر بر رشد و نمو آنها، انجام مطالعاتی در زمینه نیازهای اکولوژیکی گونه‌ها و خصوصیات محیطی منطقه مورد مطالعه ضروری است که می‌تواند برای هر نوع برنامه‌ریزی در اجرای طرح‌های بنیادی مدیریتی در احیا و اصلاح رویشگاه‌ها و حفاظت از منابع آب وخاک مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین این پژوهش با هدف شناسایی شرایط رویشگاهی بادامشک انجام شد. مواد و روش‌ها این تحقیق در دو استان خراسان رضوی و جنوبی در 6 رویشگاه در شهرستان‌های قائن، بجستان، فردوس، خواف، بردسکن و سرایان انجام شد. در منطقه معرف هر رویشگاه یک سایت یک هکتاری انتخاب و سه ترانسکت 100 متری با فاصله 20 متری مستقر و در امتداد هر ترانسکت 10 پلات چهار مترمربعی مستقر شد (در مجموع 30پلات در هر رویشگاه). در هر پلات درصد پوشش و تراکم گونه‌های گیاهی، درصد لاشبرگ، درصد سنگ و سنگریزه و خاک لخت اندازه‌گیری شد. همچنین برای هر رویشگاه 6 نمونه خاک از ابتدا و انتهای هر ترانسکت و در مجموع 36 نمونه خاک برداشته شده و خصوصیات بافت خاک، هدایت الکتریکی، رطوبت اشباع، اسیدیته، ازت کل، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، کلر، آهک، کربن آلی و ماده آلی با استفاده از روش‌های مرسوم اندازه‌گیری شد. پس از جمع‌آوری کلیه اطلاعات اقلیمی، خاک، توپوگرافی و پوشش گیاهی مربوط به شش رویشگاه بادامشک در استان خراسان، ابتدا دامنه گسترش اکولوژیکی گونه مورد مطالعه بر اساس فاکتورهای مورد مطالعه مشخص و سپس با استفاده از روش تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA) به بررسی عوامل محیطی موثر بر پراکنش گونه بادامشک پرداخته شد. نتایج نتایج نشان داد که بیشترین درصد پوشش گیاهی در رویشگاه ترشیزوک فردوس و بیشترین درصد پوشش تاجی گونه بادامشک، تراکم و ارتفاع متوسط گونه در کلاته لسک بردسکن مشاهده شد. کمترین درصد پوشش گیاهی، درصد پوشش تاجی و تراکم در هکتار در قاسم آباد بجستان و کمترین میزان ارتفاع متوسط گونه‌ها نیز در خردگرد خواف به‌دست آمد. خصوصیات فیزیکی خاک (به‌جز کلسیم) مثل اجزای بافت خاک شامل درصد رس، شن، سنگریزه و شیب زمین بیشترین سهم در تبیین واریانس محور 1 را تشکیل می‌دهند و نسبت به خصوصیات شیمیایی خاک، از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. کلسیم و درصد شیب تاثیر مثبت و درصد رس تاثیر منفی بر پراکنش گونه بادامشک در رویشگاه بردسکن دارند. کربن آلی در پراکنش گونه بادامشک در رویشگاه بردسکن موثر است و ارتفاع و بارندگی در پراکنش بادامشک در رویشگاه قاین، موثر هستند. به‌طورکلی رس، کلسیم، شیب، شن، درجه حرارت حداکثر و درصد کربن آلی خاک بیشترین سهم را در پراکنش بادامشک در کل مناطق مورد مطالعه ایفا می‌کنند. تغییرات زیادی بین خصوصیات خاک رویشگاه‌ها وجود دارد. دو رویشگاه خواف و بردسکن ازلحاظ خصوصیات خاک مشابه یکدیگر بوده و بادامشک در این رویشگاه‌ها با شیب‌های زیاد، درصد شن و کلسیم بالا پراکنش دارد. در مجموع، با در نظر گرفتن کلیه خصوصیات اقلیمی، خاکی و پستی و بلندی، رویشگاه‌های بادامشک در 3 خوشه قرار می‌گیرند. رویشگاه‌های خواف و بردسکن در گروه اول، رویشگاه‌های سرایان و بجستان در گروه دوم و رویشگاه‌های قاین و فردوس نیز در گروه سوم قرار گرفتند. نتیجه‌گیری کلی محدوده پراکنش بادامشک در مناطق مورد مطالعه در حدود ارتفاعی 1480 تا 1700 متر عموما در جهت‌های جنوبی و شیب 10 تا حداکثر 66 درصد و بارندگی 130 تا 187 میلی‌متر بود. بافت خاک رویشگاه ها لومی تا شنی- لوم و خاک رویشگاه‌ها غیرشور است. از بین عوامل مورد مطالعه، چهار عامل کلسیم خاک، بافت خاک، درصد شیب و درجه حرارت حداکثر مهم‌ترین عوامل موثر بر پراکنش گونه بادامشک در رویشگاه‌های مورد مطالعه بودند. کشت این گونه در مناطق تخریب شده کوهستانی متناسب با شرایط اکولوژیکی گونه از لحاظ دامنه ارتفاعی، درصد شیب و متوسط بارندگی مشابه توصیه می‌شود.