نوع ساخت فعل در گونه‌های فارسی کابلی، هروی و هزارگی افغانستان

چکیده مقاله

پژوهش‌­های مقایسه‌­ای در زمینة زبان­ها و گویش­‌های ایرانی به­ دلیل «پیکره‌­بنیاد» بودن آن، به­ گونۀ مقبولی در ایران صورت نگرفته و این موضوع انجام مطالعات تطبیقی بین گونه‌­های معتبر زبان فارسی را دشوار می‌­سازد. به جهت فقدان نهادهای نظارتی و حمایتی در مورد فارسی دری در افغانستان و نیز وجود جنگ‌­های فرسایشی و همچنین مهاجرت‌های گسترده، به جایگاه زبان فارسی در آن سرزمین عنایت کافی مبذول نشده است. در غیاب چنین توجهی در آن کشور همسایه و مسلمان که پیوندهای عمیق فرهنگی با ایران دارد، ضروری می­‌نماید تا زمینۀ مطالعات گویشی در مورد فارسی دری در دانشگاه­های ایران تقویت شود. این پژوهش از نتایج یک تحقیق میدانی در زمینۀ بررسی تطبیقی گویش­های مرزی ایران است. برای مزید اطمینان، آثاری که به بررسی گویش­های فارسی افغانستان پرداخته، مورد بازبینی قرار گرفته­اند. به­ علاوه پژوهشگر برای امکان مقایسۀ تنوعات ساخت فعل در گویش­‌های کابلی، هروی و هزارگی از طریق مصاحبه و همچنین مشاهده مستقیم، داده‌­های مورد نیاز را استخراج و ثبت کرده است. تعداد گویشوران در هر کدام از گویش‌­های مورد نظر 5 نفر از دانشجویان افغانستانی واحد بین‌­الملل دانشگاه بیرجند با میانگین سن 30 سال در 2 گونۀ جنسیتی است. نتایج پژوهش حاضر حاکی از شباهت نسبی الگوی رده­شناختی حاکم بر گویش­های کابلی، هروی و کابلی با فارسی معیار و به ویژه گویش‌­های مرزی خراسان در حوزه­‌هایی چون زمان‌­های فعل، ساخت‌­های امر و نفی، مجهول و انواع سببی است. گویش هزارگی نسبت به گویش­‌های فارسی هروی و کابلی از تفاوت‌­های واژگانی و دستوری قابل توجهی با فارسی معیار در ایران برخوردار است.