بررسی ۱۰۰ واژه گویشی خراسان بزرگ در سروده های ۳۰ شاعر کهن فارسی

چکیده مقاله

هدف این مقاله، بررسی 100 واژة گویشی خراسان بزرگ در سروده¬های 30 شاعر کهن فارسی است تا نشان دهد استفاده از آن‌ها تا امروز در گویش مردم مناطق شرق ایران و غرب افغانستان جاری است، اما در فارسی معیار قابل جست‌وجو نبوده است. اطلاع از این واژه¬ها در گویش¬های خراسانی، موضوع درک برخی از اشعار کهن فارسی را مرتفع می¬سازد. زبان فارسی در بخش¬های وسیعی از نواحی مرکزی و جنوبی خراسان به¬ دلیل دوری از مرکز و یا واقع‌شدن در جوار بیابان لوت، کم‌تر دچار آمیختگی با دیگر زبان¬ها شده است و عموماً واژه¬های فارسی اصیل خود را حفظ نموده است و از گونۀ معیار، کم‌تر تأثیر پذیرفته¬اند. از سوی دیگر، گویش¬های متنوعی از زبان فارسی در سرزمین افغانستان جاری است که از آن جمله می¬توان به هروی، کابلی، تاجیکی و هزارگی اشاره نمود. علی¬رغم جدایی مناطق غربی افغانستان از سرزمین خراسان در حدود یک قرن و نیم پیش، اشتراکات زبانی و گویشی زیادی در کلام مردم دو سوی مرز مشهود است. نقشة گویشی که در آن مرزهای گویش¬های فارسی شرق ایران و غرب افغانستان مشخص شده باشد، در اختیار نیست و لذا پژوهشگر برای این بررسی واژگانی به گویش¬های فارسی رایج در افغانستان نیز نظر داشته و در این باره از دانش گویشی دانشجویان افغانستانی ساکن در دانشگاه بیرجند بهره برده است. پژوهنده واژه-های مورد نظر را در پیکرة واژگانی گردآمده در حاشیة یک تحقیق میدانی در زمینۀ بررسی تطبیقی گویش¬های مرز شرقی ایران جست‌وجو نمود که ذیلاً 100 واژة منتخب را با معنای آن به همراه شاهد مثال مربوط و نیز اشاره به محل کاربرد فعلی آن در شهرهای خراسان بزرگ به¬ ترتیب الفبای فارسی مدخل نموده است.