تأثیر تماس زبانی بر مؤلفه‌هایی از ترتیب واژه در گویش عربخانه (با رویکردی رده‌شناختی)

چکیده مقاله

در این مقاله آرایش واژه‌ها در گونۀ عربی عربخانه در 90 کیلومتری جنوب بیرجند (خراسان‌ جنوبی) از منظر رده‌شناسی آرایش واژه‌ درایر (1992) مطالعه شده‌ است. این گونۀ زبانی، گویشی است آمیخته‌ از عربی و فارسی که در همة سطوح (آوایی، واژگانی و دستوری) تأثیر زیادی از فارسیِ پیرامون پذیرفته است. در مورد مدت تعامل این زبان‌ها در منطقه مزبور اختلاف نظر وجود دارد. چارچوب اصلی این پژوهش، است. در این راستا، ویراست جدید کتاب رده‌شناسی زبان‌های ایرانی (دبیرمقدم، 1402) جهت بررسی رده‌شناختی الگو قرار گرفت. در پژوهش حاضر سؤالی که ذهن پژوهشگران را به خود معطوف داشت این بود که گویش عربخانه در چه مؤلفه‌هایی از الگوهای رده‌شناختی عربی معیار دور شده و در کدام مؤلفه‌ها به الگوهای رده‌شناختی فارسی نزدیک شده است. در این پژوهش با تعداد 10 گویشور بومی کم‌سواد (5 مرد و 5 زن) بالای 60 سال مصاحبه شد و سپس داده‌ها بر مبنای الگوی IPA واج‌نویسی و نهایتاً بر اساس مؤلفه‌های مورد نظر تحلیل شدند. در بررسی داده‌ها، رفتار رده‌شناختی گویش عربخانه نشان داد که در مؤلفه‌هایی از عربی معیار فاصله گرفته و در مؤلفه‌های دیگری به فارسی معیار نزدیک شده است. همچنین در مؤلفه‌هایی که عربی معیار دو نوع رفتار زبانی را پذیراست گویش عربی عربخانه گونۀ مشترک با فارسی معیار را پذیرفته و نسبت به کاربرد گونۀ دوم تمایلی نشان نداده است.