بررسی فناوری و حفاظت و مرمت تزیینات کاشی معرق محراب مصلای تاریخی مشهد

چکیده مقاله

یکی از بزرگترین و زیباترین مصلاهای تاریخی ایران مصلای پایین خیابان مشهد است که به دستور شاه سلیمان اول در دوران صفویان ساخته شده است. تاریخ ساخت و اتمام بنا بر طبق کتیبه کاشی ایوان مرکزی سال ۱۰۸۷ ه.ق است. ساختار معماری بنا از ایوان مرکزی رفیعی در وسط و دو رواق گنبددار در طرفین تشکیل شده است. سطوح داخلی و خارجی بنا با آرایه‌های مختلف معماری همچون گچبری،کاشیکاری، نقاشی و مقرنس کاری تزئین گردیده است. در میان انواع مختلف آرایه‌های بکار رفته در تزئین این بنا کاشی‌های معرق محراب بنا از نظر زیبایی و نفاست بی‌همتاست. بررسی آزمایشگاهی ترکیب شیمیایی لعاب کاشی‌های معرق محراب با روش دستگاهی SEM-EDX و نتایج حاصل از آن مطابقت و همخوانی خوبی با نتایج بررسی‌های تجربی سایر محققان داشت که این امر نشان از تداوم سنت کاشی‌کاری و تولید لعاب با فناوری مشابه در سراسر عصر صفوی در مناطق مختلف ایران است مطالعه ترکیب کانی‌شناسی بدنه کاشی‌ها به روش پتروگرافی نیز حاکی از بکارگیری ترکیب کانی شناختی مشابه و مناسب به همراه پخت خوب در تولید آن‌ها بود که موجب استحکام و دوام بیشتر کاشی‌ها شده بود آسیب‌شناسی بنا و تزئینات آن نشان داد که ترکیبی از عوامل مختلف فیزیکی شیمیایی و انسانی موجبات تخریب و فرسایش سازه و تزئینات بنا از جمله کاشی‌های معرق آن را فراهم آورده است. در این میان عوامل انسانی و توسعه ناهنجار شهری پیرامون بنا و مرمت‌های غیراصولی و غیرحرفه‌ای تزئینات در تخریب و فرسایش کاشی‌ها نقش اصلی را بر عهده داشته است. با توجه به اهمیت و نفاست کاشی‌های معرق محراب پس از انجام مطالعات آزمایشگاهی کاشی‌های این بخش از بنا مورد حفاظت و مرمت قرار گرفت. برای این کار پس از اقدامات حفاظتی اولیه از طریق تمیزکاری و استحکام‌بخشی بخش‌های کمبود مطابق با اصول و مبانی نظری مرمت به شیوه مرمت تکمیلی از طریق موزون‌سازی رنگی بازسازی شد.