تحلیل مقایسهای سنجش میزان امید به اشتغال بین دانشجویان دانشکده علوم انسانی و فنی حرفهای بیرجند وعوامل اجتماعی موثر برآن
چکیده:
مقدمه
خداوند متعال از همان ابتدای خلقت انسانها را اشرف مخلوقات خود بر روی زمین قرار داد و پیامبرانی را از میان بندگانش انتخاب نمود که بتواند آموزش های لازم را برای هدایت و راهنمایی بندگان خود بر روی زمین اجرا نمایند. بنابراین هر انسانی از لحظه تولد نیاز به آموزش و تربیت دارد که این آموزش ها از تولد شروع می شود تا کودک بتواند خود را با محیط اطراف خود سازگار نماید. بنابراین اولین و مهم ترین بخش آموزشها در خانوادهها صورت میگیرد که ابتدایی ترین این آموزش ها آموختن زبان مادری به کودک می باشد بعد مراحل تربیت رفته رفته با سن کودک پیشرفتهتر میگردد. علاوه بر فرد هر جامعه و کشوری نیز نیازمند آموزشهای مورد نیاز با توجه به فرهنگ و نیازهای خود به افراد جامعه است. که این آموزشها توسط برنامه ریزان تعیین میگردد. همان طور که انسان نیازهای فیزیولوژیکی، عاطفی، اجتماعی و غیره را دارد، نیاز به آموزش فیزیکی از نیازهای اساسی هر فرد میباشد که توسط سازمانهایی به نام آموزش و پرورش و آموزش عالی برآورده میگردد.
مسیر آموزش ابتداتوسط خانواده و سپس بوسیلهی آموزش و پرورش طی میشود؛آموزش و پرورش کمک میکند تا بر اساس اصول و اهداف مورد قبول جامعه، ۱- به شناخت لازم از تواناییها و استعدادهای کودکان و نوجوانان، دست یابد؛۲- آنان را برای اجتماعی شدن و به عهده گرفتن مسئولیتهای آینده خود، با آموزشهای مورد نیاز آماده کند تا در آن به توانایی آموختن و پرورش ذهنی خود دست یابند.افراد در آموزش و پرورش نیز مراحلی را طی میکنند که آنان را به سوی دانشگاهها و موسسات آموزشی میکشاند و بعد وارد بازار کار می نماید. بنابراین در دانشگاهها که آموزش به شکل تخصصی انجام میشود تا فرد را به سوی بازار کار هدایت نماید، هر مرحله آموزشها کلیدیتر و تخصصیتر میشود تا در پایان تحصیلات فرد را وارد جامعه نماید و شروع به کار کند که بتواند علاوه بر رفع نیازهای اجتماعی و اقتصادی خود ، نیاز جامعه را نیز بر آورد سازد. (کیهانی کری، تقی زاده گندمانی،180 : 1397 )
در فرهنگ فارسی معمولاً مفاهیم امید و آرزو به همراه یکدیگر بهکار میروند. (فرهنگ عمید، 1387) هر امیدواری آرزویی را به همراه دارد اما هر آرزویی، دارای امیدواری نیست؛ زیرا آرزو دارای جنبهی تخیل و رویاست و بیشتر از آنکه با مفهوم امید به کاررود با مفاهیم رویا و خیالپردازی پیوند میخورد. (بهاری، 1390: 7) بنابراین فرهنگ لغت، بستر امید را تمایل انسان به دستیابی به چیزی با ارزش با احتمال تحقق و انتظار وقوع آن، تعریف میکند. (همان: 8)، همچنین خداوند متعال در خلقت انسان همزمان با دمیدن روح خود در کالبد انسان حس امید و موفقیت را در او ایجادکردهاست ، لذا انسان از روزی که به دنیا میآید در عرصهای گام برمیدارد که از امید ساخته شده است. و امید همواره مادر موفقیت است. امید هدیهای معنوی و الهی است که موجب میشود چرخه زندگی به گردش در آمده و موتور تلاش و فعالیت را روشن نگه میدارد . بدون امید همه انگیزهها به خاموشی و همه احساسها به سردی گرایش مییابد و هیچ حرکتی صورت نخواهد گرفت.
و از سویی انسان ترکیب دو بعد مادی و معنوی «جسم و روح» است که هر کدام از این دو بعد برای رشد و تعالی به تقویت، انرژی و تغذیه سالم نیازمند است. خدای متعال، که آفریدگارجهان هستی است، انسان را به عنوان اشرف مخلوقات و خلیفه خود بر روی زمین معرفی کرده و طبیعت را مسخر و رام او ساخته و ابزار، وسایل و امکانات مورد نیاز را در اختیار او قرار داده است تا انسان با کمک درایت، اندیشه ورزی و تلاش، از نعمتهای الهی در زمینه رشد و تعالی مادی و معنوی خود بهره گیرد. که کار و اشتغال از جمله این مسائل مهم و اساسی میباشد که برای پیمودن و رسیدن به پیشرفت مادی و معنوی انسان، و همچنین برای ادامه زندگی اجتماعی و بقای جامعه اهمیتی ضروری و غیرقابل اجتناب دارد. همچنین هرفرد زندگیاش را با کار کردن تأمین و اداره میکند و یک جامعه هرچقدر بیشتر به کمیت و کیفیت عملکرد شاغلانش توجه و اهتمام ورزد بیشتر به خودبسندگی خواهد رسید. علاوه بر موارد ذکر شده، کار دارای آثار و پیامدهای مهم دیگری مانند: شادابی و سرزندگی انسان در زندگی است چراکه بیکاری باعث فقر، افسردگی، فساد و انزوایاجتماعی میگردد. البته که اهمیت کار در سنین جوانی با میانسالی یکسان نیست و اهمیت چندین برابری و تعیین کنندگی مضاعف خواهد داشت و آثار و نتایج آن برای نسل جوان از ارزش و اهمیت زیادی برخوردار میباشد. (احمد پناهی، ۱۳۸۶ : ۱).
امید به اشتغال در بین دانشجویان علاوه بر آنکه بر میزان مطالعه و اهتمام علمی آنان و تقویت پایههای علمی موثر بوده، تحت تاثیر عوامل اجتماعی مختلفی نیزقرار دارد که در این تحقیق سعی شده عوامل سنجش امیدواری به اشتغال در بین دانشجویان علوم انسانی و فنی حرفهای بیرجند و عوامل اجتماعی موثر بر آن را با توجه به واقعیتهای کنونی از قبیل درآمد خانوار، بیکاری ساختاری، توقعات اجتماعی و خانوادگی و ... به دور از هر نوع تعصب و نظر و سلیقه شخصی مورد بررسی و مقایسه تحلیل قرار گیرد.
بیان مسئله
امروزه با تحولات فراوانی که در زمینه صنعت، خدمات و اقتصاد جهان و کشورها صورت گرفته است، یکی از نیازهای اساسی انسان برای رشد، داشتن شغلی است که هم بتواند نیازهای مادی تأمینکند وهم بتواند نیازهای روحی او را نیز برآورده سازد. این در حالی است که برخوردار نبودن از شغلی مناسب میتواند باعث عدم رشد و تکامل فردی و درنتیجه، باعث بروز انواع آسیب های روحی و روانی داشته باشد. (ادوین[1] و همکاران، ۲۰۰۴؛ الکساندریا[2] 2008 ؛).
دراین بین و دردهههای گذشته، شواهد نشان میدهد که کشور ایران در زمینة اشتغال دچار مشکلات زیادی بودهاست؛ به شکلی که در صورت عدم حل این مسائل،توانمندیهای شغلی دانشجویان دچار تهدیدهای امنیتی شده و این موضوع در تقابل با توسعة ملی کشور خواهد بود. (شفیع آبادی،2012: ۸۳)
هرچند در همین شرایط، کشورهایی توانستهاند با این مشکل مقابله نمایند که پیشبینی واضح و روشن از مواردی همچون: ۱- ظرفیتدانشگاهها ۲- میزان تقاضای بازار کار ۳- جهتدهی به توانمندیهای برنامههای درسی برای تحقق اشتغال دانش آموختگان ۴- وضعیت اشتغال دانشآموختگان بعد از اتمام تحصیل ۵- وضعیت توانمندیها ومهارتهای کارکنان در محیط کار و ... داشته اند و در جهت بهبود وضعیت شغلی و توانمندیهای دانش آموختگان قدمهای مؤثری برداشته اند (بیگدلی، و همکاران؛ ۱۳۹۶: ۱۵۷).
وضعیت آموزش از نظر و عقیدهی اندیشمندان حوزههای مختلفی همچون اقتصادی،اجتماعی،روانشنانسی، و ... از زوایای کاملا متفاوتی مورد نقد و انتقاد قرار گرفته که نشان دهنده این است که توسعه آموزش با نیازهای اقتصادی و تقاضاهای اجتماعی باهم ناهماهنگ بودهاست و یا به بیان دیگر این نوع آموزش رابطه اندکی با نیازها و امکانات اقتصادی و اجتماعی جامعه دارد، و این کاهش ارتباط میان آموزش و نیازهای اقتصادی و اجتماعی جامعه باعث ایجاد مشکلات اقتصادی و اجتماعی جدید در جامعه شده است. همانطور که گفته شد و مشخص است پیدایش و وجود این تضاد در جامعه به دلیل عدم هماهنگی راهبردهای اقتصادی و اجتماعی با برنامه ها و راهبردهای آموزشی جامعه میباشد. این تضاد آثار متعددی را به همراه دارد که از میان آنها بیکاری جوانان، بخصوص بیکاری درحال افزایش فارغ التحصیلان دانشگاهی به نحو خاصی جالب توجه می باشد. (قریشی راد ؛ ۱۳۸۷ : ۴۸)
کارشناسان امور اقتصادی و مسائل آموزشی برای توضیح و تحلیل این مسئله از اصطلاح رکود تورمی آموزش استفاده میکنند. بدین ترتیب میتوان عوامل و زمینههای رکود اشتغال و تورم آموزش را در مواردی همچون: ۱-شکست راهبردهای برنامهریزیهای انسانی ۲- نظامآموزشی نابسامان ۳-رکود اقتصادی و ... جستوجو کرد چرا که این موارد باعث میشود تقاضای شغل بیش از عرضه آن باشد. (همان : ۴۹)
رشتههای نظری در بعضی از شاخههایشان تفاوتهای فراوانی با رشتههای کاردانش دارند ولی در ساخت فرهنگی هر جامعهای رسالت آنها بسیار حساس است. به ایندلیل که معمولا علوم انسانی بخش عمدهای از قوای نرمافزاری یا ذهنی جمعی جامعه و علوم کاردانش، فنی و مهندسی بخش سخت افزاری و علمی و عملی را عهدهدار میباشند. با این نکته که فارغ التحصیلان رشتههای انسانی برخلاف رشتههای فنی نمیتوانند مستقیما در خدمت بازارکار قرار گیرند. مشکل را میتوان در عدم وضوح و مشخصشدن قابلیت های متخصصان علوم نظری به ویژه علوم انسانی جستجو کرد. (همان: ۴۹).
امید به اشتغال[3]؛ بر اساس نظریه اسنایدر[4] به تواناییهای ذهنی و انگیزشی افراد برای دستیابی به شغل آینده و گسترش راههای رسیدن به این هدف و همچنین به تلاشهای فرد در این مسیر امید به اشتغال گفته میشود. و امید به اشتغال در آینده، باعث میشود حس مسئولیت پذیری افراد افزایش یابد و این حس باعث افزایش انگیزش تحصیلی آنان میشود. بنابراین بین انگیزش و امید به اشتغال در آینده رابطه وجود دارد. (طیباتی و همکاران ؛ ۱۴۰۰: ۲).
مشکل جدی نظام آموزشی و پرورشی این است که تعداد زیادی از فارغ التحصیلان نمیتوانند مشاغلی را متناسب با رشتهی تحصیلی خود به دست آورند حتی تعداد چشمگیری از آنان بیکار میمانند و بر میزان بیکاران جامعه افزوده میشود. جوانان ما برای ورود به دانشگاهها با توجه به رشتههای مختلف دانشگاهی که وجود دارد. مجبور به انتخاب رشتههایی میشوند که مورد علاقه آنان نیست چراکه در چند سال اخیر معیار انتخاب رشته بر پایه مدرک تحصیلی و یا داشتن کار در جامعه بودهاست به همین دلیل مجبور به ادامه تحصیل در رشتهای میشوند که مورد علاقه آنان نیست و بالاجبار از علاقه خود چشمپوشی نموده در نتیجه امید به آینده شغلی خود را از دست میدهند.(نظری کتولی و رحمانی، ۱۳۸۴: ۳۵).
از این رو این پژوهش به دنبال تحلیل مقایسهای سنجش میزان امید به اشتغال بین دانشجویان دانشکده علوم انسانی و فنی حرفهای بیرجند و عوامل اجتماعی موثر برآن