بررسی و نقد دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی در وجودشناسی صفات و رابطه صفات با ذات خداوند

چکیده مقاله

وجودشناسی صفات خداوند و نحوه ارتباط صفات با ذات او، از جمله مباحث کهن در بحثهای کلامی و اعتقادی و جزو مسائل بسیار مهم و اختلاف انگیز میباشد. از آنجا که قاضی الجبار معتزلی، از جمله شخصیتهای صاحب نظر در این گونه مباحث محسوب میشود، پژوهش حاضر، به بررسی و نقد دیدگاه وی در این مسئله پرداخته است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که گرچه قاضی عبدالجبار معتزلی در وجود شناسی صفات خدای متعال، از طریق قیاس شاهد به غایب، صفات کمالی خداوند را اثبات کرده، لیکن این قیاس، با نقدها و چالشهای جدی مواجه میباشد، مهمترین چالش آن است که، این قیاس، قیاس مع الفارق است. قاضی عبدالجبار گرچه در بحث ارتباط ذات خداوند با صفات او، هیچ گونه تمایزی میان ذات با صفات خداوند قائل نشده و صفات را اعتبارات ذهنی دانسته، که نه حقیقتی در ذات دارند، و نه هم متمایز از ذات اند، بلکه صفات را خود ذات دانسته، چالش مهم دیدگاه وی این است که طرح این دیدگاه از جانب وی، ناشی از ناتوانی او در تصور صحیح دیدگاه عینیت است، زیرا لازمه دیدگاه وی آن است که ما خداوند را موجودی ممکن و محدود فرض کنیم که فاقد صفات کمالی است، درحالیکه خدای متعال واجد صفات کمالی است