آزمون حساسیت به اشعه گاما برای تعیین دوز مناسب القاء جهش در زعفران (Crocus sativus L.)

Abstract

زعفران گیاهی تریپلوئید و عقیم بوده و تنوع ژنتیکی طبیعی در آن ناچیز است یا بطورکلی وجود ندارد. یکی از راه­های افزایش تنوع، جهش­زایی القایی با کمک جهش­زاهای فیزیکی از قبیل اشعه گاما است. اولین قدم در راستای القاء جهش، آزمون بردباری تشعشع جهت تعیین دوز مناسب اشعه گاما می­باشد. لذا، هدف از این تحقیق آزمون حساسیت به دوزهای مختلف اشعه گاما در دو شرایط تیمار سرمایی و بدون تیمار سرمایی بنه­های زعفران بود. بدین منظور، آزمایشی بصورت فاکتوریل با دو فاکتور پیش تیمار سرمایی (در دو سطح بنه‌ها سرمادیده و سرما ندیده) و دوزهای مختلف اشعه گاما (دوزهای 5، 10، 15، 20 و 25 گری) به­همراه تیمار شاهد (دوز صفر) در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. خصوصیات رشدی و مورفولوژیکی مانند ارتفاع بوته، تعداد برگ در بوته، وزن خشک برگ­ها، سرعت رشد، درصد و نرخ سبزشدن درسال اول (MV1)، و صفات مربوط به عملکرد گل مانند متوسط ارتفاع کلاله و وزن خشک کلاله و وزن بنه­های دختری در سال دوم (MV2)، اندازه­گیری شد. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی نمونه‌های پرتوتابی شده زعفران از نشانگرهای مولکولی RAPD و ISSR به ترتیب با 6 و 5 آغازگر استفاده شد. نتایج بررسی نسل MV1‌ نشان داد که با افزایش دوز اشعه گاما نسبت به شاهد کاهش معنی­داری برای اکثر صفات وجود داشت. همچنین، نتایج تجزیه واریانس بر روی صفات رشدی در سال دوم نشان داد که اثر فاکتور اشعه گاما و فاکتور سرما و اثر متقابل سرما و اشعه در صفات متوسط وزن بنه­ها و تعداد بنه و وزن کل بنه­های دختری در سطح احتمال 1 % معنی­دار بود. آزمون حساسیت به اشعه گاما در صفات متوسط ارتفاع بوته، شاخص و نرخ جوانه­زنی، وزن بنه­های دختری و صفت وزن خشک گیاه در دو سطح سرمادیده و سرماندیده، برای 50 درصد زنده‌مانی در محدوده‌ی دوز 2±15 گری تعیین شد. نتایج نشان داد که نمونه‌های مورد مطالعه در هر دو سیستم نشانگری بین نمونه­های شاهد (پرتوندیده) با نمونه­های پرتو دیده چندشکلی وجود داشت. به طورکل نتایج نشان داد که نشانگرهای مولکولی RAPD و ISSR در شناسایی چندشکلی و شناسایی جهش یافته­ها می‌توانند نشانگرهای سودمندی باشند.