بکارگیری نمایه‌‌های ریسک محیط‌‌زیستی در مکانیابی مناطق استقرار دیوارهای سیل‌بند رودخانه‌ای در جنوب استان کرمان

Abstract

افزایش مخاطرات و خسارات ناشی از سیلاب در سال‌های اخیر لزوم توجه به مکان‌یابی روش‌های زیستی و فیزیکی کنترل سیلاب‌ها را غیرقابل اجتناب کرده است. لذا روش‌های فیزیکی مانند سیل‌بند رودخانه‌ای که در کوتاه‌‌مدت می‌توانند از خسارات ناشی از سیلاب‌ها بکاهند، مورد توجه این پژوهش است. منطقه مورد مطالعه بخش جنوبی استان کرمان شامل هفت شهرستان‌ فاریاب، کهنوج، جیرفت، منوجان، عنبرآباد، قلعه‌گنج و رودبارجنوب است که اغلب آنها با خطر بالای سیلاب‌های ناشی از طغیان رودخانه‌ای مواجهند. از اینرو مکان‌یابی سیل‌بند رودخانه‌ای با کمک نمایه‌‌های ریسک محیط‌زیستی در قالب دو لایه خطر و حساسیت به وقوع سیلاب انجام شد. معیارهای خطر سیلاب، بوم‌شناختی بوده و شامل سه معیار مهیایی آب (بارندگی، تجمع رواناب)، نفوذپذیری ‏(زبری سطح، نوع خاک و NDVI) و شکل زمین (شیب) است. معیارهای حساسیت به وقوع سیلاب، اقتصادی-اجتماعی بوده و شامل شبکه‌های حمل‌‌ونقل، مناطق مسکونی، مناطق نمونه گردشگری و اراضی کشاورزی است. ابتدا معیارهای نمایه‌های خطر سیلاب استانداردسازی و روش تحلیل سلسله-مراتبی وزن‌دهی شد. از تلفیق معیارهای مذکور به روش ترکیب وزنی خطی (WLC)، نمایه‌های خطر به دست آمد. در نهایت نمایه خطر سیلاب با هر یک از معیارهای حساسیت به وقوع سیلاب تقاطع داده شد تا مکان‌های پرخطر و حساس یا مناطقی با ریسک بالای سیلاب برای هر یک از معیارهای حساسیت به وقوع سیلاب به دست آید. بر اساس نتایج به دست آمده 56 درصد از اراضی کشاورزی و 48 درصد از مناطق ساخت‌وساز ‏شده در منطقه ریسک سیلاب قرار دارند. همچنین 24 درصد از طول شبکه حمل و نقل نیز در این محدوده قرار دارد، اما هیچ یک از مناطق نمونه گردشگری در مناطق ‏با خطر سیلاب واقع نشده‌اند. علاوه بر این 182 کیلومتر از طول رودخانه‌های استان که معادل 2 درصد آنهاست، نیاز به احداث دیواره‌های سیل‌بند جهت جلوگیری از خطر سیلاب در مناطق حساس اقتصادی-اجتماعی دارند. نتایج این مطالعه می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی جهت کاهش خسارات محیط‌‌زیستی سیلاب کاربرد داشته باشد و روش کار آن نیز در مطالعات مشابه در مناطق دیگر به کار رود.