پایش تغییرات نمایه‌های پرندگان و ماهیان تالاب بین‌المللی هامون با استفاده از ‏ماتریس متقاطع کی‌سیم

چکیده مقاله

تغییرات بوم‌شناختی شدید تالاب‌های بین‌المللی هامون در دهه‌های اخیر منجر به قرار گرفتن آن در لیست سیاه مونترال شده است. از ‏این رو در این پژوهش پیش‌بینی و اعتبارسنجی تغییرات نمایه‌های پرندگان و ماهیان در آینده برای این تالاب‌ها مورد توجه قرار گرفت. ‏روش مورد استفاده ماتریس آثار متقاطع کی‌سیم بوده که توسط آن اثر هر متغیر بر دیگر متغیرها در بازه عددی 3+ (اثر شدید و مثبت) ‏تا 3- (اثر شدید و منفی) توسط متخصصان محیط‌زیست ارز‌ش‌گذاری شده است. با توجه به محدودیت‌های این روش از نظر تعداد ‏متغیرها و فراوانی متغیرها، عوامل اثرگذار بر این نمایه‌ها در چهار دسته کلی تحت عنوان متغیر اقتصادی، اجتماعی، مدیریت حیات‌وحش ‏و مدیریت منابع آب در نظر گرفته شد. به‌منظور به‌دست آوردن احتمالات متغیرها و پیش‌بینی ارزش نمایه‌ها در سال 1412، از مُد نظرات ‏استفاده و روند آینده شبیه‌سازی شد. اعتبارسنجی مدل با استفاده از بازدیدهای میدانی طی دو سال متوالی انجام گرفت. نتایج حاصل ‏از شبیه‌سازی کی‌سیم نشان داد که نمایه‌های پرندگان و ماهیان در طول سال‌های 1383 تا 1412 روند نزولی خواهند داشت. نمایه ‏پرندگان به ترتیب از 77/0 به 28/0 و ماهیان از 60/0 به 22/0 خواهد رسید. بر اساس نتایج اعتبارسنجی، صحت مدل قابل قبول است و ‏می‌توان با اطمینان به نتایج به‌دست آمده از نظرات کارشناسان در ماتریس اثرات متقاطع اعتماد کرد. این مطالعه نشان داد روش کی‌سیم ‏به خوبی اثرات متقابل بین اجزاء سیستم را بررسی می‌کند و از این طریق قادر به پیش‌بینی اثرات آینده است. عوامل اقتصادی و ‏اجتماعی ضعیف، خود منجر به بدتر شدن وضعیت نمایه‌های ماهیان و پرندگان می‌شود و با بدتر شدن این شرایط، فشار بر منابع نیز ‏بیشتر خواهد شد. روند نزولی مدیریت حیات‌وحش و منابع آب نیز هشداری جدی است که باید مورد توجه تصمیم‌گیران قرار گیرد.‏ تغییرات بوم‌شناختی شدید تالاب‌های بین‌المللی هامون در دهه‌های اخیر منجر به قرار گرفتن آن در لیست سیاه مونترال شده است. از این رو در این پژوهش پیش‌بینی و اعتبارسنجی تغییرات نمایه‌های پرندگان و ماهیان در آینده برای این تالاب‌ها مورد توجه قرار گرفت. روش مورد استفاده ماتریس آثار متقاطع کی‌سیم بوده که توسط آن اثر هر متغیر بر دیگر متغیرها در بازه عددی 3+ (اثر شدید و مثبت) تا 3- (اثر شدید و منفی) توسط متخصصان محیط­زیست ارز‌ش­گذاری شده است. با توجه به محدودیت­های این روش از نظر تعداد متغیرها و فراوانی متغیرها، عوامل اثرگذار بر این نمایه‌ها در چهار دسته کلی تحت عنوان متغیر اقتصادی، اجتماعی، مدیریت حیات­وحش و مدیریت منابع آب در نظر گرفته شد. به­منظور به‌دست آوردن احتمالات متغیرها و پیش‌بینی ارزش نمایه­ها در سال 1412، از مُد نظرات استفاده و روند آینده شبیه­سازی شد. اعتبارسنجی مدل با استفاده از بازدیدهای میدانی طی دو سال متوالی انجام گرفت. نتایج حاصل از شبیه­سازی کی­سیم نشان داد که نمایه‌های پرندگان و ماهیان در طول سال­های 1383 تا 1412 روند نزولی خواهند داشت. نمایه پرندگان به ترتیب از 77/0 به 28/0 و ماهیان از 60/0 به 22/0 خواهد رسید. بر اساس نتایج اعتبارسنجی، صحت مدل قابل قبول است و می‌توان با اطمینان به نتایج به­دست آمده از نظرات کارشناسان در ماتریس اثرات متقاطع اعتماد کرد. این مطالعه نشان داد روش کی­سیم به خوبی اثرات متقابل بین اجزاء سیستم را بررسی می­کند و از این طریق قادر به پیش‌بینی اثرات آینده است. عوامل اقتصادی و اجتماعی ضعیف، خود منجر به بدتر شدن وضعیت نمایه‌های ماهیان و پرندگان می‌شود و با بدتر شدن این شرایط، فشار بر منابع نیز بیشتر خواهد شد. روند نزولی مدیریت حیات­وحش و منابع آب نیز هشداری جدی است که باید مورد توجه تصمیم‌گیران قرار گیرد.