آینده نگاری وضعیت محیط زیست استان خراسان جنوبی با استفاده از مدل‌های SMIC و MORPHOL

چکیده مقاله

استان خراسان جنوبی تحت فشار فرآیندهای صنعتی و شهرنشینی سریع دهه¬های گذشته در معرض چالش‌های محیط¬زیستی مختلف قرار گرفته است. از این¬رو هدف از انجام این پژوهش تدوین سناریوهای وضعیت آینده محیط¬زیست استان خراسان جنوبی با استفاده از مکتب فرانسوی سناریونویسی LIPSOR و بکارگیری مدل‌های ماتریس اثرات ساده و متقابل و تحلیل ریخت¬شناسی به¬صورت سیستماتیک است تا به جهت‌گیری‌های مدیریت محیط¬زیست کمک نماید. ابتدا پیشران¬های کلیدی به¬عنوان بازیگران اصلی شکل¬دهنده آینده معرفی شدند. برای تبیین سناریوهای اولیه وضعیت آینده محیط¬زیست استان از مدل SMIC PROB-EXPERT استفاده شد. در تحلیل کمی ماتریس¬های مستقل و شرطی موجود در این مدل، از نظرات پانل 15 نفره متخصصان و کارشناسان حوزه محیط¬زیست از طریق پرسشنامه تخصصی استفاده گردید. سپس مجموعه‌ای از سناریوها شامل محتمل‌ترین سناریوها به¬کمک مدل MORPHOL شناسایی شدند. نتایج حاصل از بررسی پنج پیشران اصلی در مدل SMIC، موجب استخراج 10 سناریوی اولیه شد. سپس تحلیل ریخت¬شناسی با مدل MORPHOL با سه دامنه سیاسی، نهادی–اجرایی و فرهنگی، 3125 سناریو ممکن و محتمل تولید نمود که هریک، احتمال وقوع پیشران¬های D5/D6/D1/D33/D29 را به¬ترتیب نشان می¬دهد. در نهایت تحلیل 50 سناریوی محتمل نشان داد سناریوی 11111 به¬عنوان محتمل¬ترین سناریو (41/276 درصد)، و سناریوهای 11112، 11113 و 21111 به¬ترتیب با احتمال 28/184، 85/122 و 17/115 هستند که پنج پیشران¬ متشکل آن، عمدتاً حاکی از احتمال وقوع کم (1) تا متوسط (2 و 3) در سناریوها بودند. بطور کل وضعیت آینده محیط¬زیست استان خراسان جنوبی در وضعیت ربع سوم موسوم به بی¬تدبیری در محیط¬زیست است. برای تغییر آینده و حرکت به¬سمت آینده بهتر، توجه به هر یک از پیشران¬های تاثیرگذار راهگشا خواهد بود و می¬تواند به¬سمت یک ربع از چارچوب، حداقل دارای یک محور شکوفایی سوق داده شود که با توجه احتمال وقوع بالاتر پیشران نهادی-اجرایی، تغییر مسیر به ربع¬ چهارم ممکن خواهد بود. از ‌این‌رو تمرکز بیشتر بر این پیشران جهت بهبود وضعیت محیط¬زیست استان خراسان جنوبی پیشنهاد می‌شود.