برآورد مکانمند ارزش اقتصادی خدمات زیستگاهی مناطق خشک برمبنای هزینه فرصت

چکیده مقاله

هدف: ارزش‌گذاری کالاها، کارکردها و خدمات اکوسیستم‌­ها امری لازم و ضروری است و انکار ارزش آن‌ها در درازمدت، پیامدهای منفی و نامطلوبی برای جامعه در برداشته است. روش و داده: روش ارزش‌گذاری اقتصادی خدمات زیستگاهی در این پژوهش، رهیافت هزینه فرصت، از جمله تکنیک­‌های مبتنی بر بازار است. هزینه فرصت اشاره به هزینه از دست رفتن منافع یک فرصت برای پرداختن به یک فرصت دیگر، دارد. از این­ رو داده­‌های مربوط به درآمدهای توسعه‌­ای سالانه (GDP) نظیر صنعت، معدن و سکونتگاه‌­ها از طریق گزارش‌های آماری استخراج گردید. سپس GDPR نیز از طریق مفهوم­‌سازی هزینه فرصت با شاخص کیفیت زیستگاه، محاسبه شد. به ­منظور برآورد مکان‌مند ارزش‌­های اقتصادی خدمت اکوسیستم زیستگاهی، از نقشه کیفیت زیستگاه و تحلیل­‌های آمار فضایی بهره برده شده است. یافته‌ها: نتایج این پژوهش نشان داد ارزش کل خدمات زیستگاهی در استان خراسان جنوبی معادل ۵۴۴۴۶۵/۱۶ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ بوده است. ارزش­‌های این خدمت در مرزهای اکولوژیک (زیرحوزه‌­ها) نشان داد مجموع ارزش‌­های کویر لوت، دارای بالاترین مقدار است، در حالی ­که میانگین ارزش اقتصادی در کویر لوت (۳/۳۲)، دارای رتبه سوم در بین چهار زیرحوزه است. دلیل این امر بیشتر متوجه وسعت کویر لوت و شرایط غیریکنواخت حاکم در آن است. همچنین ارزش خدمت زیستگاهی در هر هکتار از استان، حدود ۳۶ میلیون ریال برآورد گردید. نتیجه‌گیری: بر مبنای یافته‌های تحقیق می‌توان بیان نمود، پهنه‌­های ارزشمندی در شمال شرق به صورت متراکم وجود دارد. این محدوده نسبت به بقیه استان از آب­­ و هوای مطلوب‌­تر و میانگین بارشی بالاتری برخوردار است. اما نکته حائز اهمیت در نیمه غربی مرکزِ استان خراسان جنوبی نیز شرایط مشابهی با آنچه بیان گردید دارد، با این تفاوت که در مناطق خشک‌­تر این استان قرار گرفته است. این موضوع با توجه به شدت و تراکم فعالیت‌های معدنی می‌­تواند مورد توجه برنامه‌ریزان حفاظت تنوع زیستی قرار گیرد. نوآوری، کاربرد نتایج: تغییر رویکرد ارزش‌گذاری اقتصادی به سمت روش‌­های تجزیه و تحلیل­ مکانی (مختصات‌­دار یا زمین مبنا) می­‌تواند، ابزار قوی‌­تری را جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و خردمندانه، در اختیار مدیران سرزمینی قرار ­دهد؛ لذا یافته‌­های کمی و مکانی این پژوهش می‌­تواند به ­عنوان یکی از مؤلفه‌های تصمیم­‌گیری در ارزیابی اثرات محیط­‌زیستی، جانمایی طرح‌­های توسعه‌­ای و برآورد خسارات آن‌ها لحاظ گردد.