درک دقیق‌تر از سامانه‌های حکمرانی به‌منظور مدیریت پایدار آب با نگاهی ویژه به شرایط ایران

Abstract

رقابت برای منابع آبی، به‌دلیل فشارهای طرف تقاضا و عرضه که ناشی از توسعه اقتصادی، رشد جمعیت و تغییرات اقلیمی می‌باشد، بحران آب را به اساسی‌ترین چالش قرن حاضر تبدیل کرده است که پیامدهای آن با حقوق بشر و امنیت غذایی ارتباط دارد. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 تنش آبی زندگی بیش از چهار میلیارد نفر در جهان را تحت تأثیر قرار دهد. بدیهی است بدون انتقال جدی از مدیریت بحران به مدیریت ریسک، تعارضات بیش‌تر، اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. پژوهش‌گران، بحران آب را تا حد زیادی به ضعف حکمرانی دولت‌ها (شامل سامانه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اداری که برای توسعه و مدیریت منابع آب وجود دارد) نسبت داده‌اند. بنابراین، سازوکارهای حکمرانی آب در دنیا، نیازمند رویکردهای نوآورانه و پایدار برای انطباق با شرایط در حال تحول و عدم قطعیت‌های مرتبط با حوزه آب است و بدین‌منظور شیوه‌های مختلف حکمرانی آب در کشورها و مناطق مختلف جهان شکل گرفته است. با این‌حال، مفهوم حکمرانی آب، موضوع قابل بحثی است که بسیاری از زوایای آن هنوز به‌درستی تبیین نشده است و به‌ویژه در ایران جای خالی بسیاری از مباحث مطرح شده در ادبیات جهانی احساس می‌گردد. پژوهش حاضر با رویکرد مروری-تحلیلی، در ابتدا به تبیین مبانی و مفاهیم حکمرانی آب، معرفی انواع و ویژگی‌های آن پرداخته، سپس وضعیت حاکمیت آب در ایران و جهان را مورد واکاوی قرار داده و مزایا و چالش‌های آن را به تصویر می‌کشد و بر این اساس پیشنهادهایی شامل تقویت بُعد سازمانی، استقرار سامانه تحت حاکمیت قانون براساس تنظیم‌گری فعال و مبتنی بر اصول سه‌گانه حقوقی حکمرانی مطلوب، توجه به پسآب‌ها و روانآب‌ها با تدوین قوانین بالادستی، اصلاح الگوی کشاورزی و افزایش مشارکت جامعه مدنی و ذی‌نفعان آب را برای اصلاح با تأکید بر شرایط اقتصادی، اجتماعی و حقوقی حاکم بر کشور ارائه می‌کند.