بررسی سرمایه¬گذاری تجار در حوزه قنات و چالش¬های آن در مشهد دوره قاجار و پهلوی

چکیده مقاله

مشهد بخاطر موقعیت جغرافیایی، اقتصادی در دوره قاجار مورد توجه تجار شهرهای مختلف قرار گرفت. تجاری که بخاطر رونق فعالیت اقتصادی موثر در سرمایه¬گذاری¬ها بودند. با اینکه حرفه اصلی تجار داد و ستد کالا بود ولی برخی از آنان به زمینداری و قنات¬داری گرایش پیدا ¬کردند. به ویژه برخی در حوزه قنات¬های شهری و آب شرب سرمایه¬گذاری کردند. این پژوهش درصدد است نشان دهد علل سرمایه¬گذاری تجار در حوزه قنات در مشهد چه بود؟ این توجه چه زمانی انجام گرفت؟ مهمترین تجار سرمایه¬گذار در این حوزه چه کسانی بودند و در کدام قنات¬ها¬ سرمایه¬گذاری کردند؟ چالش¬های سرمایه¬گذاری آنان در حوزه قنات چه بود؟ یافته¬های پژوهش نشان داد تجار بخاطر ارزش اقتصادی آب در مشهد از اواخر دوره قاجار در حوزه قنات¬های شهری سرمایه¬گذاری کردند. حاج محمد حسن معاون¬التجار، مشهدی ¬عبدالله تاجرباشی، علی درودی، حاجی آقا نبویان، حاجی محمود هراتی مهمترین سرمایه¬گذاران حوزه قنات¬های شهری بودند که در قنات گل خطمی، آب میرزا، مسجد گوهرشاد، سلسبیل، آب منبع و درویش بیگ سرمایه¬گذاری کردند. خشکسالی¬های مشهد پس از شهریور 1320ش، جایگزینی چاه عمیق و لزوم استفاده از آب سالم باعث رکود در این حوزه¬ از سرمایه-گذاری شد و بیشتر این مالکان خصوصی سهام خود را به آستان قدس فروختند. این پژوهش با تکیه بر اسناد آستان قدس رضوی و مطبوعات خراسان به شکل توصیفی- تحلیلی انجام شده¬است.