بررسی فعالیت¬های¬ اقتصادی تجارتخانه کوزه¬کنانی و چالش¬های آن در مشهد دوره پهلوی: از صادرات تا تولید صنعتی

چکیده مقاله

حاج کاظم کوزه¬کنانی(متوفی 1316ش.) یکی از تجار ثروتمند و تاثیرگذار مشهد در دوره پهلوی اول بود. او پس از انقلاب 1917م. روسیه و تسلط بلشویک¬ها از بخارا به مشهد مهاجرت کرد و توانست در سال¬های بحران اقتصادی ایران برخلاف بسیاری از تجار که ورشکست شدند، تجارتخانه پررونقی در مشهد تاسیس کند و شعبات متعددی از آن¬را در داخل و خارج از ایران با مرکزیت مشهد دایر نماید. تجارتخانه کوزه¬کنانی در ردیف تجارتخانه درجه اول خراسان در اوایل دوره پهلوی بود. پژوهش حاضر درصدد است به این سئوالات پاسخ دهد که تجارتخانه کوزه¬کنانی در چه زمینه¬هایی فعالیت می¬کرد؟ چه راهکارهایی برای رونق اقتصادی تجارتخانه¬اش اندیشید؟ و مهمترین چالش¬های تجارتخانه¬اش چه بود؟ تحقیق حاضر تلاش دارد با تکیه بر اسناد و نشریات به شیوه توصیفی-تحلیلی وضعیت تجارتخانه کوزه¬کنانی را طی دو دهه بررسی کند. این پژوهش نشان داد کوزه¬کنانی در مشهد فعالیت¬های تجاری¬اش را توسعه داد و پس از مسافرت به اروپا و مطالعه علاوه بر صادرات و واردات به جنبه¬های تولیدی، کسب امتیازات انحصاری و وارد کردن کارخانه¬های جدید توجه کرد. او برای عملی کردن اهدافش به دنبال دریافت امتیاز انحصاری کارخانه روغن¬کشی، نخ¬ریسی، متقال¬بافی، کبریت¬سازی و سدسازی و حتی واردات گوسفند قره¬گل برای تولید پوست رفت و توانست کارخانه¬های پنبه¬پاک¬کنی، سیگارسازی، شکلات¬سازی، تعمیر اتومبیل و ریسمان¬بافی دایر کند. فعالیت¬های او در زمینه¬های مختلف با قوانین پیچیده اداری، سوء¬استفاده¬ها و اعمال نفوذ ماموران دولتی همراه شد که موانعی برای پیشرفت فعالیتش ایجاد ¬کردند. با این وجود تجارتخانه کوزه¬کنانی در زمینه تولید شکلات، سیگار و پوست قره¬گل از پیشگامان اقتصادی بود ولی با مرگش پسرانش به جای تولید بیشتر به صادرات روآوردند.