تحلیل بیبلیومتریک روند پژوهش‌های کاربرد سنجش از دور در برآورد بارش با تأکید بر تحلیل فضایی-زمانی در ایران

Abstract

پژوهش حاضر با هدف تحلیل علم‌سنجی کاربرد سنجش از دور در تحلیل تغییرات زمانی-مکانی بارش در ایران در بازه زمانی 2004 تا 2024 انجام شده است. هدف از این تحلیل، ارائه یک دیدگاه کلان و ساختارمند از وضعیت پژوهش در این حوزه، شناسایی روندهای انتشار، بازیگران کلیدی و تحولات مفهومی بوده است. داده‌های مربوط به مقالات منتشر شده در پایگاه داده Web of Science با استفاده از نرم‌افزارهای R biblioshiny و VOSviewer مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که حوزه کاربرد سنجش از دور در برآورد بارش ایران با نرخ رشد سالانه 25/20 درصد، از پویایی بالایی برخوردار بوده و همکاری‌های بین‌المللی گسترده‌ای در آن شکل گرفته است. بررسی مقالات پر استناد نشان می‌دهد که استفاده از داده‌های ماهواره‌ای پیشرفته نظیر GPM-IMERG، TRMM و PERSIANN، همراه با روش‌های کاهش مقیاس مبتنی بر روابط غیرخطی (مانند استفاده از NDVI در مناطق نیمه‌خشک و مرطوب) و تکنیک‌های واسنجی دقیق (با استفاده از داده‌های ایستگاه‌های زمینی)، نقش بسزایی در بهبود دقت برآورد بارش داشته است. این دستاوردها می‌توانند در تدوین سیاست‌های مدیریت منابع آب ایران به شرح زیر موثر باشند: 1) تمرکز بر استفاده و توسعه زیرساخت‌های مرتبط با داده‌های ماهواره‌ای با دقت بالا. 2) به‌کارگیری روش‌های کاهش مقیاس و واسنجی پیشرفته در تولید داده‌های بارش با تفکیک مکانی مناسب برای استفاده در مدل‌های هیدرولوژیکی. 3) اولویت‌دهی به پژوهش‌های با تمرکز بر تحلیل روندهای تغییرات اقلیمی بارش با استفاده از داده‌های سنجش از دور. این پژوهش با ارائه این چارچوب علم‌سنجی، ضمن ترسیم وضعیت موجود، زمینه‌ای برای هدایت پژوهش‌های آتی و اتخاذ تصمیمات آگاهانه در زمینه مدیریت منابع آب در ایران فراهم می‌آورد.