تصحیح انتقادی رساله وحدت هویّت و شیئیّت حقّه اثر علیقلی بن قرچغای خان

Abstract

علیقلی بن قرچغای خان، از جمله حکیمان متأله مدرسه فلسفی اصفهان است. وی رسائل و کتب گوناگونی در زمینه های فلسفه، تفسیر و حدیث نگاشته است. از جمله رسائل کوتاهی که وی به رشتۀ تحریر درآورده است، رساله وحدت هویت و شیئیّت حقّه است که تاکنون تصحیح نشده است. وی در این رساله کوشیده است که تفسیر دقیقی از مفاهیمی مانند شیء، لا شیء، ظلّ و اعتباری بودن حقایق اشیاء و صفات انسانی ارائه دهد و وجوه اشتراک و اختلاف میان دیدگاه خود و صوفیان را تبیین نماید. در جستار حاضر تلاش شده است که افزون بر تصحیح این رساله، برخی از مطالب مطرح شده در این رساله تحلیل شود. ناکافی بودن تفسیر وی از موهوم بودن ممکنات، نادرست بودن تشبیه مخلوقات به تصویر فرد دوبین و عدم اتّصاف خداوند به تعیّن موجودات امکانی، سه نقدی است که در نهایت به دیدگاه های مصنّف در این رساله وارد می‌شود.