واکاوی لایه‌های معنایی واژگان محسوس و انتزاعی در غزلیات ابن‌حسام‌خوسفی شاعر شیعی خراسان

Abstract

شعر غنایی وسیع‌ترین افق معنوی در شعر فارسی است؛ غزل فارسی یکی از غنی‌ترین حوزه‌های شعر غنایی به شمار می‌رود. پژوهش متون غنایی و شعر غنایی به طور خاص، بر پایۀ برخی از نظریه‌های زبان‌شناسی، امکان دستیابی به تحلیل‌های علمی در زمینۀ نوع و شعر غنایی را فراهم می‌آورد. در این پژوهش پنجاه غزل از دیوان «ابن‌حسام‌خوسفی»، شاعر شیعی خراسانی قرن نهم، با هدف تبیین لایه‌های واژگانی سبک در حوزۀ دلالت‌های حسی و ذهنی، واکاوی شد. در این جستار مشخص شد، بسامد بالای واژگان عینی در غزل ابن‌حسام‌خوسفی، بیان‌گر زبان حسی، روشن و زمینی وی می‌باشد. در واقع غزل‌های ابن‌حسام به واقعیت و به قطب حقیقی زبان نزدیک‌تر است. همچنین در بررسی واژه‌های انتزاعی غزلیات ابن‌حسام، مشخص شد، همۀ واژه‌های ذهنی او در حوزۀ دین و در حلقۀ عرفان قرار دارند. با وجود بسامد بالای اسامی حسی در شعر ابن‌حسام که بیشتر ریشه در عناصر طبیعت دارند، جملگی حکایت از رمزگانی بودن واژگان حسی وی دارند و مؤید درهم‌تنیدگی معانی انتزاعی به وسیلۀ واژگان حسی می‌باشد. از دیگر نتایج این مطالعه می‌توان به جنبه‌های کلیدی از ایران‌شناسی و خراسان اشاره کرد، نظیر بازتاب فرهنگ و هویت، تأثیرات تاریخی، سیاسی و اجتماعی، ادبیات و فرهنگ خراسان، ایران‌شناسی و نقش ادبیات در شناخت هویت ملی در اشعار وی پی برد.