آسیب شناسی دیپلماسی فرهنگی در سیاست خارجی ؛ با نگاهی به وضعیت شاخص‌های دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در طول برنامه چهارم توسعه

چکیده مقاله

نگاهی به فعالیت‌های ایران در عرصه‌های گوناگون فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی، نشان می‌دهد که مجموعه‌ای از فعالیت‌ها در حال انجام است که می‌توان برخی از آن‌ها را در چارچوب دیپلماسی فرهنگی تعریف کرد. فعالیت‌های رسانه‌ای ایران و پخش برنامه‌های فرامرزی و فعالیت شبکه‌های خبری به زبان‌های عربی و انگلیسی و دیگر زبان‌ها، آموزش زبان فارسی در داخل و خارج از کشور هرچند به‌صورت محدود، فعالیت‌های فرهنگی سفارت‌خانه‌های ایران در کشورهای مختلف و برخی تلاش‌ها برای جذب دانشجویان خارجی در ایران همگی بخش‌هایی از فعالیت‌هایی هستند که در چهارچوب دیپلماسی فرهنگی تعریف می‌شوند. بااین‌حال به نظر می‌رسد این فعالیت‌ها به صورتی پراکنده و جزیره‌ای انجام می‌شود. سازمان‌ها و بخش‌های گوناگون دولتی رأساً و برابر تعاریف درون‌سازمانی خود، برخی از این اقدامات را انجام می‌دهند. در این رابطه به‌ویژه برنامه جامعی وجود ندارد و اهداف مشخص و کلان بر آن تعریف‌نشده است. مطالعه اقدامات سیاست خارجی در طول برنامه چهارم نشان می‌دهد که این مسئله به‌عنوان بنیاد دیپلماسی فرهنگی درمجموع فعالیت‌های دستگاه دیپلماسی کشور بدون برنامه و یا استراتژی مشخصی دنبال شد و از همین رو از فعالیت‌های پراکنده و بدون هدف آن نتیجه مناسبی حاصل نشد. چهره به نمایش درامدِ ایران در پایان دولت نسبت به اوایل دولت نه‌تنها بهتر و خوش‌سیماتر نشد بلکه تصویرسازی منفی علیه نظام جمهوری اسلامی به‌مراتب نسبت به سال‌های قبل شدت بیشتری گرفت. یکی از ضعف‌های سیاست خارجی ایران در طول برنامه چهارم توسعه عدم جریان سازی فرهنگی و گفتمان سازی چه در سطح منطقه و چه در سطح جهان بود. بسیاری از توان و ظرفیت سیاست خارجی ایران در طول این دوران به مبارزه با گفتمان هسته‌ای و مبارزه با غرب اختصاص یافت. در حقیقت دستگاه دیپلماسی در مقاومت گفتمانی بسیار موفق و در گفتمان سازی ضعیف بود. ازاین‌رو، در مقاله حاضر با توجه به آمارها و اطلاعات به دست آمده در طول دوره برنامه چهارم به ارزیابی ابعاد گوناگون شاخص مربوط به دیپلماسی فرهنگی ایران در دستگاه دیپلماسی کشور پرداخته خواهد شد.