بررسی حمل حقیقه و رقیقه از دیدگاه علامه طباطبایی

Abstract

مسئله حمل، یکی از مباحث مهم در منطق و فلسفه است. ارزش ویژه حمل به‌خاطر این است که رابط میان ذهن و عین، علم و معلوم، موضوع و محمول و هستی‌های گوناگون قرار می‌گیرد؛ شناسایی رابطه میان اشیا به‌واسطه حمل است. حمل نشانه هوهویت و اتحاد و این‌همانی است. اگر حمل نباشد نمی‌توان میان علت و معلول و موضوع و محمول رابطه‌ای را درک کرد. بی‌گمان، هرگونه تغییر در تقسیم‌بندی یا معنای حمل، نشانی از موضع‌گیری متفاوت فلسفی است. ملاصدرا با توجه به نظام خاص فلسفی خود و نظام تشکیک وجود که مطرح می‌کند، حمل متفاوتی را نیز پیش کشیده است که با نام «حمل حقیقه و رقیقه» شناخته می‌شود. او در تقسیم‌بندی‌هایی که از حمل ارائه کرده است، به این نوع از حمل اشاره صریحی نکرده است؛ اگرچه از آن در مواضع دیگر بهره برده است. اما شارحان صدرا، به‌ویژه علامه طباطبائی، سخنان روشنی در این زمینه دارند. در این پژوهش برآنیم تا به بازنگری عبارت‌های مرحوم علامه دراین‌باره بپردازیم.