دفاع علامه طباطبایی از منطق در «المیزان» با تکیه بر خودمتناقضی صوری

Abstract

علامه طباطبایی در جلد پنجم از کتاب المیزان، فصل کمابیش مفصلی درباره روش تفکر از دیدگاه قرآن دارد. ایشان در آغاز این بحث دفاع مفصلی از منطق کرده است که بسیار درخور نگرش است. علامه در این دفاعیه که ضمن طرح یازده اِشکال به منطق مطرح شده است، مدعی نوعی خودمتناقضی ازسوی مستشکل یا مستشکلان در نتیجه استفاده آنها از منطق است. ازآنجاکه بخشی از این ادعا به استفاده‌های صوری و ساختاری از منطق بازمی‌گردد و مشهور چنین است که مخالفان برجسته منطق در تاریخ اسلام، مخالفت صوری با منطق نداشته‌اند، این پرسش پیش می‌آید که خودمتناقضی صوری مورد ادعای علامه چگونه می‌تواند توجیه خود را بازیابد. در نوشتار پیش‌رو با تمرکز بر این پرسش، نشان خواهیم داد که ادعای خودمتناقضی صوری ازسوی علامه، تنها با توجه به ارتباط ناگزیر حملات مادی مخالفان منطق با مقوله اعتبار صورت استدلال‌ها، از یک‌سو و طرح نظریه تذکر، ازسوی‌دیگر، توجیه‌پذیر است.