رویکردهای مبدأمدار و مقصدمدار در ترجمۀ انگلیسی عناصر مقید به فرهنگ در «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»

Abstract

فرهنگ یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های تأثیرگذار در فرایند و محصول ترجمه است. «عناصر مقید به فرهنگ» آن دسته از اصطلاحاتی‌اند که انتقال آن‌ها از متن مبدأ به متن مقصد برای مترجم پرچالش است. این عناصر شامل گیاهان، جانوران، غذاها، لباس‌ها، آداب و رسوم، عادت‌ها و تفریحات و مراسم مذهبی است. مترجم در انتقال این عناصر به زبان مقصد، به طور همزمان، هم باید به تفاوت‌های فرهنگی دو زبان احترام بگذارد و هم ترجمه‌ای قابل فهم برای خوانندۀ زبان مقصد تولید کند. در ترجمۀ اسناد رسمی، قراردادها و مکاتبات تجاری، ترجمۀ اصطلاحات حقوقی مقید به فرهنگ دشواری‌های دوچندان ایجاد می‌کند زیرا دقت در انتقال بار معنایی و تفاوت‌های ظریف معنایی کلمات در این نوع متون، مهم‌تر است. صاحب‌نظران مطالعات ترجمه برای حل مشکلات ترجمۀ عناصر مقید به فرهنگ راهکارهای گوناگونی پیشنهاد کرده‌اند. این راهکارها در دو دستۀ کلی «حفظ عنصر فرهنگی متن مبدأ» و «جایگزینی عنصر فرهنگی با عنصر فرهنگی مقصد» قرار می‌گیرند. عوامل متعددی چون هدف ترجمه، نوع متن، مخاطب ترجمه، سفارش‌دهنده، جایگاه ترجمه و مترجم در جامعۀ مقصد و ملاحظات عقیدتی در انتخاب این راهکارها تأثیرگذار است. هدف از این پژوهش، بررسی راهکارهای ترجمۀ عناصر مقید به فرهنگ در ترجمۀ انگلیسی «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» بود. ترجمۀ انگلیسی سفارت ایران در لندن (1995) انتخاب شد. تعداد 45 عنصر مقید به فرهنگ به طور تصادفی از اصول قانون اساسی انتخاب و معادل انگلیسی آن‌ها از ترجمۀ ذکرشده استخراج و در جدولی ثبت شد. برای تعیین راهکارهای ترجمۀ عناصر مقید به فرهنگ، از مدل فرانکو ایگزلا (1996) استفاده شد. این مدل 11 روش برای ترجمه پیشنهاد می‌دهد و این روش‌ها را در دو دستۀ کلی «حفظ» و «جایگزینی» قرار می‌دهد. نتایج نشان داد در ترجمۀ انگلیسی، برای پر کردن خلأ معنایی، گرایش بیشتر به سمت جایگزینی عناصر مقید به فرهنگ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با اصطلاحات زبان انگلیسی بوده است و در نتیجه، ترجمه بیشتر مقصدمدار است تا مبدأمدار. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که مترجم نتوانسته ظرایف معنایی اصطلاحات مقید به فرهنگ متن مبدأ را به زبان مقصد منتقل کند زیرا در این حالت، ممکن بوده درک ترجمۀ انگلیسی برای خوانندۀ مقصد دشوار شود.