پویایی و گذار قدرت به شرق؛ ضرورت راهبرد سیاست نگاه به شرق در سیاست‌خارجی ایران با تاکید بر دولت سیزدهم

Abstract

تغییر ساختار، ظهور و افول، گذار ژئوپلتیکی قدرت، یک یا چند جانبه گرایی در سیستم بین‌المللی همگی نشان از پویایی قدرت در عرصه جهانی در درازنای تاریخ داشته و دارد. در این راستا، جهان شاهد عرصه نظام های تک ساحتی، رقابت های میان قدرت های بزرگ و کوچک و ظهور افول پیاپی بوده است. امروزه چندجانبه‌گرایی در روابط بین‌الملل ممکن است اهدافی مانند صلح و امنیت بین‌المللی و یا مقابله با یک جانبه گرایی را مد نظر داشته باشد و از سوی دیگر نشانه ای از پویایی قدرت در در نظام بین الملل تصور گردد. جمهوری اسلامی در سیاست خود در کنار اهداف ایدئولوژیک، می بایست برای تحقق منافع ملی؛ به ضرورت های ژئوپلیتیکی، ژئو استراتژیکی و ژئواکونومیکی محیط پیرامون، منطقه و بین‌الملل توجه داشته باشد. در جهان معاصر به ویژه سه دهه اخیر شاهد ظهور گفتمان‌های متفاوت در عرصه بین‌الملل بوده‌ایم که علاوه بر نزاع گفتمانی در نظام اندیشگانی، قدرت و کارکرد اقتصادی دولت‌ها را در قدرت‌یابی و قلمرو گستری مطرح و متناسب با آن سازه های جغرافیایی، سیاسی و... مانند قدرت‌های در حال ظهور، سازمانهای منطقه‌ای و ...نمود عینی یافته و پارادایم قدرت را دچار تحول مفهومی نموده است. اگر گفتمان غالب پس از جنگ جهانی دوم، نظام دو قطبی و پس از آن نظم نوین جهانی و جهانی سازی و آمریکایی سازی بود، امروزه مفاهیم قدرتهای نوظهور، منطقه گرایی، چرخش قدرت از غرب به شرق و... .به پارادایم غالب نظام بین‌الملل تبدیل گردیده است. در این راستا، کشورها علاوه بر باز خوانی منافع، تنوع سازی و یا برون رفت از فشارهای محیطی و ساختاری به سیاستگذاری متناسب با شرایط جدید اقدام می نمایند. نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در راستای اهداف فوق مطرح شد که در دولت های مختلف دچار فراز و نشیب گردید. نوشتار حاضر، تلاش دارد در چارچوب رویکرد چند جانبه گرایی و چرخش قدرت به این سوال پاسخ دهد که راهبرد و نگاه ج.ا. ایران به این راهبرد چیست؟ دو لت سیزدهم چه محظورات و مقدوراتی برای تحقق این راهبرد دارد؟ فرضیه این تحقیق بر این استوار است که دولت سیزدهم برای برون رفت از فشارهای محیطی، تنوع در سیاست خارجی، تجربه رویکرد دولتها در نگاه به غرب، اتخاذ رویکرد چندجانبه گرایی در سیاست خارجی و... علاقه بیشتری به این راهبرد داشته، اما غلبه نگاه آرمانی، تضاد منافع بازیگران منطقه ای و داخلی، عدم وجود زیرساختها و... از مهم ترین موانع و چالش های پیش رو خواهد بود. این نوشتار بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از نظریه‌های چندجانبه گرایی و چرخش قدرت و بررسی فرصت ها و تهدیدها به تبیین سیاست خارجی دولت سیزدهم در قبال راهبرد نگاه به شرق بپردازد.