کاربست نظریه روان شناختی شخصیت اریک فروم در تحلیل تطبیقی نمایشنامه شهرزاد توفیق الحکیم و فیلمنامه شهرزاد تهمینه میلانی

Abstract

افسانه­ ی هزار و یک شب در میان فرهنگ­ ملت­ها اهمیت ویژه­ ای دارد؛ به­ گونه­ ای­ که آثار زیادی در قالب داستان، شعر، نمایشنامه و فیلمنامه از آن الگو گرفته­ اند و هریک با توجه به اقتضای نگاه نویسنده به زندگی و نیازهای روانی و اجتماعی، هنرمندانه به بازآفرینی ساختار و محتوای اصل داستان پرداخته­ اند. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و با مقایسه­ تطبیقی، کوشیده­ است نمایشنامه­ شهرزاد توفیق ­الحکیم (درگذشته:1987) و فیلم نامه شهرزاد تهمینه میلانی (زاده:1339) را با رویکردی بینِ­ رشته­ ای و بر پایه­ ی نظریه­ شخصیت­ شناسی و روان­کاوی اریک فروم(1900ـ 1980) مورد بررسی قرار دهد. یافته­ های پژوهش نشان می­ دهد که بر اساس نظریه­ ی اریک فروم، بیشترین تیپ شخصیتی موجود در دو اثر، جهت­ گیری پذیرا (ثمربخش) است. با آنکه شهرزاد دارای تیپ شخصیتی پذیرا و بازاری است؛ اما تیپ پذیرا بر تیپ بازاری او غلبه دارد. هر چند نمایشنامه شهرزاد توفیق ­الحکیم با نگاهی فلسفی و هستی­ شناسانه در پی کشف حقیقت، با ارائه­ ایده­ ی تلفیق عقل محض و قلب است و با نوع روایت میلانی متفاوت است، هر دو اثر با موضوع و تِم مشترک و کاربست شخصیت­ های محوری داستان، دارای مشابهت­ هایی هستند. نوع سفر پادشاه در دو اثر با هم تفاوت بنیادینی دارد؛ به­ گونه­ ای که نوع سفر شهریار در نمایشنامه­ توفیق ­الحکیم فلسفی عرفانی و در فیلم نامه­ میلانی، سفری معمولی به­ شمار می­ آید.