بررسی و تحلیل فضایی مسیر تردد غیرقانونی اتباع افغانستانی در مرزهای شرقی ایران

چکیده مقاله

مهاجرت و تأثیرات آن ازجمله موضوعاتی است که محققان بی‌شماری از علوم اجتماعی ازجمله جغرافیا و جغرافیای سیاسی به بررسی آن پرداخته‌اند، ورود غیرقانونی اتباع بیگانه از مرزهای شرقی به شهرهای مختلف ایران به‌خصوص اتباع افغانستانی از دیرباز به‌عنوان یکی از آسیب‌های کنترل و مدیریت مرز مطرح بوده است. ازاین‌رو، تحقیق حاضر که از نوع هدف کاربردی و از حیث ماهیت توصیفی- تحلیلی است با شیوه گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و پیمایشی یعنی مصاحبه منظم (بسته) با تعداد 250 نفر از اتباع افغانستانی که به‌صورت غیرقانونی از مرزهای شرقی وارد ایران شده‌اند به بررسی و تحلیل فضایی مسیر تردد آنان پرداخته است. بر اساس یافته‌های تحقیق عوامل طبیعی (پوشش گیاهی 8/18 درصد، مناطق کوهستانی و صعب‌العبور 6/53 درصد، مناطق بیابانی و هموار 6/27 درصد) در انتخاب مسیر ورود غیرقانونی اتباع تأثیرگذار بوده است. از منظر نقش عوامل انسانی در نحوه ورود غیرقانونی اتباع با توجه به بررسی پرسشنامه‌ها می‌توان گفت 2/79 درصد اتباع افغانستانی که به‌صورت غیرمجاز وارد ایران شده بودند از راهنماهای محلی استفاده کرده بودند که از این تعداد حدود 6/91 درصد اتباع افغانستانی با کمک قاچاقچیان از مرز عبور می‌کنند. استفاده از راه‌بلد بومی این امکان را به قاچاقچیان می‌دهد که بدون مواجهه شدن با نیروهای مرزی و با امنیت و سهولت بیشتر از مرز عبور کنند. به‌طورکلی 6/67 درصد از مهاجرین غیرقانونی افغانستانی اذعان داشته‌اند که عامل اصلی ورود این اتباع به داخل کشور ضعف مدیریتی در کنترل مرز بوده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد طولانی بودن مرزهای ایران و افغانستان به همراه عارضه‌های طبیعی گوناگون (عوامل طبیعی) و همچنین نبود اشتغال پایدار و توسعه مطلوب (عوامل انسانی) بر نحوه کنترل و مدیریت مرز تأثیرگذار بوده و ازاین‌رو شناسایی عوامل طبیعی و انسانی به همراه مکان‌یابی دقیق مسیر تردد غیرقانونی اتباع به راهکارهای مدیریت و کنترل دقیق‌تر مرزهای شرقی ایران کمک شایانی خواهد کرد.