بررسی نقش اجتماعی قنات بر امنیت و توسعه در اقلیم گرم و خشک

Abstract

با افزایش جمعیت و پیشرفت تمدن در ایران باستان، ایرانیان برای کاهش رقابت در محدوده رودخانه¬ها، چشمه¬ها و کوه¬پایه¬ها، دست به ابتکار جدیدی زده که از آن به عنوان کاریز یا قنات نام برده می¬شود. این اختراع که در نوع خود در جهان بی¬نظیر است آب را بدون مصرف هزینه و انرژی انتقال داده و دشت¬های مسطح و مستعد کشاورزی را عرصه¬ای برای تولید، برقرای صلح و امنیت تبدیل نموده است و در حال حاضر نیز به عنوان عامل اصلی حیات در نواحی بیابانی و حواشی کویر ایران مطرح بوده و شاهرگ حیاتی بسیاری از روستاهای بزرگ و کوچک این نواحی محسوب می¬شود. در این مقاله نقش اجتماعی قنات بر ایجاد امنیت، سرمایه¬گذاری، تولید و متعاقب آن توسعه در نواحی گسترده¬ای از ایران تحت اقلیم گرم و خشک که همواره با محدودیت¬های منابع آبی موجه بوده و در معرض ایجاد معضلات در هم تنیده زیست محیطی و اجتماعی مانند مهاجرت و بیابان¬زایی قرار دارند، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می¬دهد که تقویت روابط اجتماعی و رعایت حسن همجواری با سایر سکونت¬گاه¬های اطراف جهت رعایت حقوق قنات در عبور از مزارع و یا سکونت¬گاهای انسانی آن¬ها از یک طرف، به وجود آمدن حس اعتماد و مشارکت عمومی در بهره¬وری، بهره-برداری و نگه¬داری و همچنین تقسیم مسئولیت¬های مختلف بین خبرگان جامعه از سوی دیگر به عنوان مهم¬ترین عوامل تبدیل قنات به سازه اجتماعی و توسعه آن جهت بهبود شرایط و غلبه بر محدودیت¬های موجود و پیش رو و تداوم صلح و امنیت در مناطق با اقلیم گرم و خشک ایران زمین محسوب می¬شود. بنابراین با الگو گرفتن از این شیوه و تغییر سیاست¬های حکمرانی آب، با افزایش نقش افراد بومی در محافظت، نگهداری و مدیریت آب می¬توان ضمن جلوگیری از بروز بسیاری از آسیب¬های جدی تهدید کننده منابع آب، امنیت آبی و تقویت زیرساخت¬های اجتماعی و سرمایه گذاری در این بخش را تقویت نمود و از این طریق موجبات برقراری صلح و آرامش و توسعه این مناطق را فراهم آورد.