تغییرات زمانی مکانی میزان ازن کل جو ایران

Abstract

ازن اتمسفری به‎عنوان یک گاز گلخانه‎ای و محافظ در برابر پرتوهای ماورای بنفش، نقش مهمی در تعادل اکوسیستم و سلامت انسان ایفا می‎کند. نوسانات غلظت آن می‎تواند اثر منفی بر تغییرات اقلیمی و کیفیت هوا داشته باشند؛ بنابراین، پایش مستمر ازن برای مدیریت پایداری محیط‎زیست ضروری است. بدین منظور، از داده‎های MERRA-2 در طول دوره 2019-1980 استفاده شد. پژوهش پیش‎رو دارای دو بخش است. این مطالعه به تحلیل فضایی-زمانی میزان ازن در جو ایران پرداخته و برای آشکارسازی روند تغییرات زمانی-فضایی از روش ناپارامتریک من-کندال و شیب سن استفاده کرده است. نتایج بخش اول نشان داد که بیشترین ازن در ماه مه و فصل بهار و کمترین آن مربوط به ماه اکتبراست. از نظر جغرافیایی، بیشترین غلظت ازن در نواحی شمال و شمال غرب ایران مشاهده می‎شود، در حالی که کمترین میزان آن به نواحی جنوبی اختصاص دارد. این تغییرات به‎طور ماهانه تحت تأثیر عوامل مختلف، دستخوش نوساناتی می‎گردد. در فصل سرد سال، غلظت ازن به طور عمده تابعی از عرض جغرافیایی است، درحالی‎که در فصل گرم سال، تأثیر ارتفاع نسبت به عرض‌جغرافیایی به مراتب بیشتر و بارزتر می‎شود. تغییرات زمانی – فضایی مطالعه نشان داد که دامنه تغییرات سالانه ازن بین 294 تا 47/354 دابسون است. دیگر یافته‎ها نشان داد که در میزان کلی ازن جو ایران در مقیاس سالانه، فصلی و ماهانه روند منفی مشاهده می‎گردد. روند میزان ازن در دورۀ (ماه‎های) سرد سال به طور کلی مشهودتر و به لحاظ آماری در فصل زمستان معنی‎دار بود. به لحاظ فضایی نواحی شمال‎غربی کشور تا ضلع مرکزی کشور دارای روند منفی معنی‎دار بوده و دیگر نواحی همان روند منفی مشاهده می‎شود ولی در هیچ سطح آماری معنی‎دار نیستند.