بررسی برخی صفات رشدی ارقام کینوا (Chenopodium quinoa Willd) متأثر از سطوح رطوبتی و تاریخ کاشت در دو منطقه از استان خراسان جنوبی

Abstract

رشد، جزء اصلی در توانایی زیستی همه موجودات، واسطه‌ای مهم جهت تعاملات رقابتی در جامعه گیاهی و عامل محوری تعیین کننده عملکرد محصولات زراعی می‌باشد. سالیانه حدود 12 میلیون هکتار از اراضی تولیدی به دلیل فعالیت‌های انسانی و تغییر اقلیم، خشک و بی‌حاصل گردیده است. کینوا دارای تنوع ژنتیکی بسیار زیاد بوده و در طیف وسیعی از خاک‌ها، اقلیم‌ها و عرض‌های جغرافیایی قابلیت کشت دارد همچنین ظرفیتی فوق‌العاده جهت کشت در خاک‌های خشک و کم آب را داراست زیرا دارای قابلیت‌هایی از قبیل نیاز ذاتی پایین به آب، توانایی از سرگیری سرعت فتوسنتز و همچنین حفظ سطح برگ پس از دوره خشکی می‌باشد؛ همچنین کینوا به تنش خشکی از طریق فرار، تحمل و اجتناب از خشکی پاسخ می‌دهد. به منظور بررسی روند تغییرات ارتفاع و شاخص سبزینگی برگ کینوا، چهار آزمایش مجزا در دو منطقه (بیرجند و سربیشه) و دو تاریخ کاشت (اسفند و مرداد) در سال‌های 99-1398 به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل پنج سطح رطوبتی (25، 50، 75، 100 و 125 درصد نیاز آبی گیاه) و سه رقم کینوا (تیتیکاکا، گیزاوان و ردکارینا) بود. تجزیه واریانس پس از برش‌دهی فیزیکی داده‌ها، به صورت جداگانه برای هر مرحله از نمونه-برداری انجام شد. در انتهای فصل رشد نیز ارتفاع بوته و طول گل‌آذین‌های اصلی و فرعی به صورت تجزیه مرکب و با فرض ثابت در نظر گرفتن اثرات زمان و مکان، مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس داده‌های چهار آزمایش مجزا نشان داد که در هر دو منطقه، در کشت اسفندماه، رقم ردکارینا و در کشت مردادماه، رقم گیزاوان، دیرتر از سایر ارقام به حداکثر میزان شاخص رسیده و با شیب کمتری نیز کاهش یافتند و درواقع از شاخص سبزینگی بالاتری برخوردار بودند. همچنین بیشترین ارتفاع بوته در کشت اسفند و مرداد به ترتیب در ارقام ردکارینا و گیزاوان مشاهده شد. در ابتدای فصل رشد، بیشترین میزان شاخص سبزینگی برگ در سطح 125 درصد نیاز آبی مشاهده شد که اختلاف معنی‌داری با سایر سطوح رطوبتی نداشت. با گذشت زمان، میزان شاخص سبزینگی برگ در سطوح رطوبتی پایین‌تر افزایش یافت به نحوی که میزان آن در سطح 25 درصد نیاز آبی بیشتر بوده و اختلاف معنی‌داری با سایر سطوح داشت. بالاترین ارتفاع بوته در سطح 125 درصد نیاز آبی بود و در هردو مکان و زمان مورد مطالعه، اختلاف معنی‌داری بین تیمارهای 125 و 100 درصد نیاز آبی گیاه، مشاهده نشد. براساس نتایج تجزیه مرکب داده‌ها در انتهای فصل رشد، بیشترین ارتفاع بوته در رقم ردکارینا و کمترین آن در رقم تیتیکاکا مشاهده شد و عامل رقم بر طول گل‌آذین‌های اصلی و فرعی تأثیر معنی‌داری نداشت. تاریخ کاشت نیز بر ارتفاع بوته تأثیر معنی‌داری نداشت اما بیشترین طول گل‌آذین اصلی و کمترین طول گل‌آذین فرعی در کشت مردادماه بدست آمد. در بررسی اثر مکان کاشت می‌توان بیان نمود که بیشترین ارتفاع بوته و طول گل‌آذین اصلی در سربیشه به ترتیب به میزان 34/86 و 04/19 سانتیمتر و بیشترین طول گل‌آذین فرعی در بیرجند به میزان 17/14 سانتی‌متر مشاهده شد. با کاهش آبیاری از سطح 125 درصد به سطوح 100، 75، 50 و 25 درصد نیاز آبی، ارتفاع بوته به ترتیب 50/6، 11/15، 88/26 و 13/41 درصد، طول گل‌آذین اصلی به ترتیب 96/7، 52/16، 90/20 و 83/32 درصد و طول گل‌آذین فرعی به ترتیب 29/9، 38/19، 76/40 و 51/47 درصد کاهش یافتند. به‌طور کلی می‌توان بیان نمود که بالاترین میزان صفات رشدی از قبیل ارتفاع، شاخص سبزینگی برگ و طول گل‌آذین‌ اصلی در کشت اسفندماه در هر دو شهرستان مورد مطالعه، متعلق به رقم ردکارینا و در کشت مردادماه، متعلق به رقم گیزاوان بود. اعمال تنش رطوبتی نیز موجب کاهش معنی‌دار این صفات در هر چهار آزمایش گردید.