تأثیر استقرار اقوام کوچنده بر تاریخ فرهنگی و توسعه هنر صنعت ها در بشرویه (خراسان جنوبی)در قرون میانه اسلامی

Abstract

شهر بشرویه (واقع در استان خراسان جنوبی) با استقرار اقوام مختلف کوچنده در قرون میانی اسلام شکل می‌گیرد. ساختار توسعه شهری به گونه‌ایست که در دوره تیموری نظام کالبدی و اجتماعی منظم و منحصر به فردی می سازد. تعدد اقوام کوچنده از روستاهای مجاور و شهرهای فلات مرکزی، باعث اختلاط فرهنگ‌ها و تولد فرهنگی ترکیبی می‌شود؛ یکی از نمودهای فرهنگ نوظهور، تولد هنرهای خاص کاربردی و بهرگیری اهالی از هنرصنعت های سایر مناطق است. این موضوع تا بدانجایی توسعه می یابد که بخشی از زندگی، معماری و حتی رفتارهای اجتماعی ساکنان جدید منطقه می شود، و گواه این مدعا شناسایی شاخه‌هایی از هنرهای سنتی است که ریشه در فرهنگ و صنعت مناطق همجوار دارد. در بشرویه به واسطه شرایط خاص شکل گیری شهر و اختلاط فرهنگی مسکن گزیدگانش، هنرهای سنتی از اهمیت زیادی برخوردار شده و با بررسی آن میتوان سیر تطور هنر سنتی در مواجه با فرهنگ های مختلف را ترسیم کرد. مردمان روستاهای اطراف بشرویه و همچنین کوچندگان شهرهای مختلف از جمله شهداد، سمنان، شاهرود، یزد، طبس و... از دوره ایلخانی به بعد با سکونت در این منطقه تنها یک هدف را دنبال می کنند و آن هم ایجاد شهری منسجم و برخوردار از تمامی شاخصه های یک شهر ایده آل است. لذا تاریخی فرهنگی این شهر پس از شکل گیری بسیار متاثر از تجارب کسب شده ایست که در گذشته در آن استقرار داشتند و از ترکیب این تجارب با توجه به شرایط اقلیمی و نیاز های زندگی جدید صنایع کاربردی و خرده فرهنگ های تازه ای ظهور می کند. در این رهگذر صنایع دستی، صنایع مستظرفه و معماری به عنوان سرفصل های تولید و اشتغال از اهمیت زیادی برخوردار می شود. به عنوان مثال، کرمانی های کوچ کرده به بشروبه صنعت بافت بَرَک بافی را به سایرین می آموزند و آنها نیز از پشم شتر و کرک مرغوبی که شرایط اقلیمی باعث تولید آن می شود به تولید پارچه ای مرغوب می رسند که بعد ها به لحاظ کیفیت و لطافت با حریر سمرقند مقایسه می شود و امروزه یکی از خاستگاه های پراچه های کرکی را بشرویه می دانند. امروزه بشرویه را یکی از خاستگاه های تولید پارچه های کرکی می دانیم؛ همچنین معماری دوره های متاخر بشرویه بسیار متاثر از معماری سنتی یزد و کاشان است که نمونه ملموس آن خانه های تاریخی "شیردل" و "فیاض بخش "و ... در دوره صفویه و احداث عمارت تاریخی مستوفی در دوره قاجار است. بشرویه از قدیم الایام به واسطه قرار گیری در مسیر ارتباطی مرکز و جنوب به شمال شرق و شرق ایران همیشه مورد توجه بوده است. از این شهر تاریخی در مسیر ارتباطی دو فرهنگ تیموری در سمرقند و هرات و تمدن صفوی در اصفهان قرار داشته و همین موقعیت ارتباطی بوده که در پیشرفت و توسعه اقتصادی بشرویه بسیار موثر است و منجر به توسعه صنایعی از جمله سفالگری، حصیر بافی، جاجیم بافی ، قالی بافی، استخراج سنگ آسیاب و ... در کنار هرصنعت فاخر برک بافی می شود و رونق اقتصاد و فرهنگی و حتی تولیدات علمی و پرورش علما و فضلای تراز اول دوره خودشان را به دنبال دارد. این پژوهش از نوع تحقیقات بنیادی است و به شیوه توصیفی-تحلیلی به انجام خواهد رسید و تلاش شده است از رویکرد رهیافت تاریخی نیز برای درک بهتر شرایط آن روزگار بهره گرفته شود. هدف از این مقاله بررسی آثار و علل تغییرات فرهنگی و سبک زندگی اقوام مختلف در جامعه ای که با ترکیب چند فرهنگ مختلف در یک منطقه سکنی گزیده اند شکل گرفته، به نحوی که سیر تطور تغییرات فرهنگی و تولد هنرها، صنایع و شیوه های جدید زندگی را مورد مطالعه و تدقیق قرار می دهد.