تاملی نو بر ساختار حاکمیتی اشکانیان؛ ملوک الطفوایفی یا حکومت مرکزی؟! (با تکیه بر شواهد باستان‌شناختی)

Abstract

یکی از بحث‌برانگیزترین مباحث در دوران تاریخی ایران، حکومت‌داری اشکانیان بوده که به دلیل کمبود مدارک و بسنده نمودن به آثار تاریخ نویسان یونانی و رومی بیشتر محققین حکومت این دوره را غیر متمرکز و به صورت ملوک‌الطوایفی و یا فئودالی بیان می‌دارند. در این پژوهش ابتدا به تعاریف و ویژگی‌های نظام بسیط متمرکز و غیرمتمرکز که تاکنون در هیچ پژوهشی بدان پرداخته نشده است می‌پردازیم، سپس ویژگی‌های نظام ملولک الطوایفی، فئودالی و همچنین فدرالی را مورد بررسی قرار داده؛ سپس با مطالعه تطبیقی تعاریف مذکور با شواهد به جای مانده از این دوران به تحلیلی متقن در باب ماهیت حکومت‌داری اشکانیان می‌پردازیم. بر این اساس می‌توان گفت که وجود خاندان‌های بزرگ و تأثیر آن در حکومت‌داری پادشاهان تنها مختص به دوره اشکانیان نبوده و استفاده نام پادشاه برای مناطق نیمه مستقل بر اساس برداشت و نوع حکومت‌داری تاریخ‌نویسان رومی و یا یونانی بوده و آن را نمی‌توان دلیل متقنی بر ملوک‌الطوایفی اشکانیان و یا شاه گزینی منطقه‌ای در این دوره دانست. این پژوهش با روش تطبیقی_تحلیلی انجام می‌پذیرد و به بررسی ویژگی‌های نظام‌های حکومتی بیان شده و تطابق آن با شواهد باستان‌شناختی به جای مانده از دوران اشکانیان می‌پردازد. همچنین با بررسی در نظام فئودالیته و تطابق با نظام اقتصادی دوره مذکور، حکومت اشکانیان دارای نظام قانون‌گذار بوده و با توجه به قدرت پادشاه، نظام قانون‌گذاری مرکزی یا به صورت بسیط متمرکز و یا بسیط غیر متمرکز عمل می‌نموده است که در نظام بسیط غیر متمرکز نیز به نوبه خود عامل سیاسی و قانونگذاری متمرکز بوده است.