جایگاه هنرحکاکی خطوط و کنده کاری نقوش درفیروزه‌تراشی شهر مشهد

Abstract

هنر فیروزه‌تراشی و حکاکی خطوط بر روی سنگ فیروزه یکی از هنرهای سنتی و زینتی است که از گذشته‌های دور در شهر مشهد رواج دارد. شهر مشهد به عنوان شهر جهانی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی از سوی شورای جهانی صنایع دستی انتخاب شده است. هنر حکاکی یکی از زیر مجموعه‌های هنر فیروزه‌تراشی بوده و هنرمندان حکاک، خطوط و نقوش را با دقت بر روی نگین حک می‌کنند. هنرمندان فیروزه‌تراش، با تراش فیروزه به شکل حروف با استفاده از هنر خوش‌نویسی، موفق به ساخت تابلو‌های زیبا از این گوهرسنگ آبی فام شده‌اند. هدف از پژوهش حاضر، مطالعۀ اشکال تراش، فرم خطی نگین فیروزه، شناخت و تحلیل انواع خطوط، نقوش و شمایل، در هنر حکاکی و فیروزه‌تراشی مشهد بوده است. پرسش‌ اصلی پژوهش این گونه تبیین می‌شود: اشکال تراش، انواع خطوط و نقوش، ابزار و روش کار در هنر حکاکی و فیروزه‌تراشی معاصر مشهد از منظرکیفی چیست؟ روش انجام این تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری، فیروزه‌تراشی معاصر مشهد بوده است که به شیوۀ نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده‌اند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در دورۀ معاصر علاوه بر اشکال قبلی (دایره، بیضی) از اشکال مربع، مخروطی و استوانه‌ای، چند ضلعی و نقوش اسلیمی و ختایی، جهت تراش نگین استفاده می‌شود. حکاکی شمایل و کتیبه نویسی اسامی و ادعیه با خطوط ثلث، نسخ و نستعلیق بر روی نگین فیروزه به صورت سفارشی انجام می‌شود. با توجه به استفاده از ابزار و روش‌های نوین، کیفیت تراش بیشتر شده است. به جهت محدودیت در تعداد هنرمندان حکاک، کمبود، گرانی و درجه سختی سنگ فیروزه، حکاکی به لحاظ کمی جایگاه مناسبی ندارد. در ساخت تابلو‌های فیروزه، از انواع خطوط خوش‌نویسی، بیشتر خط شکسته نستعلیق استفاده شده و اغلب از فیروزه احیا شدۀ کرمان و فیروزۀ بدلی جهت تراش حروف، استفاده می‌شود.