پژوهشی بر مناسبات و تغییرات کالبدی مجموعه فرهنگی باغ و عمارت جهانی اکبریه بیرجند

Abstract

باغ و عمارت جهانی اکبریه بیرجند، به‌عنوان یک نمونه از بناهای مهم تاریخی ایران، در تأثیرگذاری بر وقایع تاریخی، به‌ویژه از دوره‌ی قاجار تا پهلوی، نقش بزرگی داشته است. توسعه‌ی زیرساخت‌ها، آموزش و فرهنگ‌سازی از سوی دول وقت به رشد اقتصادی و اجتماعی این منطقه، به‌ویژه باغ و عمارت اکبریه، کمک شایانی نموده است. این باغ در دوره‌های مختلف کارکردهای سیاسی ـ فرهنگی مختلفی داشته است؛ از جمله‌ی این مناسبات و کارکردها می‌توان به محلی برای نمایش قدرت سیاسی و مکانی برای انعقاد معاهده‌ها و توافقات اشاره کرد؛ علاوه‌براین، به ارتقای هنر و فرهنگ محلی و ترویج گردشگری فرهنگی نیز کمک نموده است. این ویژگی‌های خاص در حوزه‌های سیاست و فرهنگ باغ اکبریه را از دیگر باغ‌های بیرجند متمایز ساخته است. هدف اصلی این نوشتار نشان دادن تأثیر مناسبات و کارکردهای سیاسی ـ فرهنگی باغ و عمارت اکبریه در تغییر فضاهای کالبدی باغ است. این پژوهش از نظر روش از دسته تحقیقات توصیفی­ ـ ­تحلیلی است. گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه­ای و میدانی (مصاحبه با کارشناسان میراث فرهنگی و پژوهشگران و عزیزانی که سابقاً در باغ مشغول به فعالیت بوده‌اند) صورت گرفته است. از میان مهم‌ترین تغییرات کالبدی باغ اکبریه می‌توان به لوله‌کشی آب باغ اکبریه (1303ش)؛ مجزا نمودن طبقات از یکدیگر (1300-1290ش)؛ تغییر درب ورودی به باغ (1310-1300ش)؛ ساخت عمارتی برای مادر شوکت‌الملک (1310-1300ش)؛ تغییر ورودی باغ اکبریه (1307ش)؛ تغییر کاربری فضای انباری به مسجد (1320ش) و تخریب و مرمت قسمت‌هایی از عمارت اکبریه پس از انقلاب اشاره کرد. شناخت این تغییرات راهگشای انتخاب بهترین نوع کاربری در طول سالیان است تا با شناخت این تغییرات فرهنگی و سیاسی شأن این بنای فاخر حفظ گردد.