بهره‌وری موقوفات روستایی؛ آینده‌نگاری پیشران‌های کلیدی توسعه آن در شهرستان بیرجند

Abstract

موقوفات ازجمله منابع اقتصادی و اجتماعی ارزشمند است که با هدف حمایت از فقرا، ترویج علم و فرهنگ، تقویت عبادات و خیرات و غیره تأسیس شده است. بهره‌وری آن به معنای استفاده بهینه و بهتر از موقوفات، یک الزام و ضرورت اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی است. در جهان امروز برای بهینه نمودن فرایند تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی باید آینده‌نگری رویکرد حاکم باشد؛ زیرا شناخت و ارزیابی واقعی حاصل از شیوة نگریستن علمی به آینده به دست خواهد آمد. بدین ترتیب، به‌منظور اینکه در آینده بتوان شاهد افزایش بهره‌وری موقوفات در فضای روستایی شهرستان بیرجند و همچنین تقویت نقش آن در اقتصاد این سکونتگاه‌ها بود، با رویکرد آینده‌نگری، عوامل کلیدی توسعه آن تحلیل شده‌اند. نوع پژوهش، کاربردی و از لحاظ فرایند اجرا نیز آمیخته بوده است. به کمک مطالعات اسنادی، مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته و پرسشگری داده‌ها جمع‌آوری شده‌اند. شناخت عوامل کلیدی با استفاده از دو روش دلفی و تحلیل ماتریس اثرات متقاطع در نرم‌افزار MICMAC انجام شده است؛ به‌طوری‌که از مجموع گزاره‌های گردآوری‌شده، درنهایت گروه 12 نفری خبرگان 14 عامل را تأیید نهایی کردند. براساس یافته‌ها، وضعیت نظام مطالعه‌شده تاحدودی ناپایدار شناخته شد. بین عوامل «حمایت‌گری مالی از بهره‌برداران خرد با سازوکاری نظیر صندوق‌های خرد اعتباری» به‌عنوان پیشران دارای بیشترین اثرگذاری مستقیم و «حاکم‌شدن رویکرد مدیریت اقتصادی در تمامی سطوح» به‌عنوان پیشران با بیشترین اثرپذیری مستقیم در برنامه‌ریزی توسعه بهره‌وری موقوفات روستایی شهرستان بیرجند شناخته شد. همچنین، در حالت غیرمستقیم بیشترین اثرگذاری مربوط به پیشران «راه‌اندازی گروه‌های توسعه روستایی موقوفه‌محور» و بیشترین اثرپذیری نیز مربوط به «توسعه کشت محصولات راهبردی و دارای مزیت» است.