مدیریت سبز در فضای روستایی: مطالعه موردی بخش دیهوک خراسان‌جنوبی

Abstract

مدیریت سبز به‌عنوان یک راهبرد عملیاتی برای برنامه‌ریزی توسعه پایدار اهمیت بی‌بدیلی دارد. تلاش برای بهبود رابطه انسان و محیط زیست با به‌کارگیری قابلیت انواع فناوری و نوآوری‌های موجود، بنیان این رویکرد را ساخته‌است. با عنایت به اینکه بخش دیهوک در شهرستان طبس از توابع استان خراسان‌جنوبی، با چالش‌های بسیار زیادی از قبیل کم‌آبی مزمن، فرسایش خاک، کاهش تنوع زیستی و ضعف در مدیریت پسماند و انرژی‌های تجدیدپذیر مواجه است، کوشش شده ضمن ارزیابی سکونتگاه‌های روستایی از منظر اصول مدیریت سبز، راهکارهای عملی جهت تحول در وضع کنونی ارائه شود. باوجود فضای جغرافیایی رو به زوال که منابع و دارایی‌های طبیعی دچار ضعف جدی است، دگرشی مدبرانه و کارآمد در برنامه‌ریزی‌ها به‌سوی رویکرد مدیریت سبز دارای ضرورتی است. نوع تحقیق به‌لحاظ هدف کاربردی و از دید ماهیت روش توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق در دو گروه "خبرگان ناحیه" و "خبرگان و مطلعین محلی" تعریف شده‌است. به‌کمک گروه اول و مطالعه اسنادی، شناسایی معیارها و ریز معیارهای معرف مدیریت سبز روستایی و سپس تعیین وزن هرکدام از آنها انجام شد. گروه دوم نیز در ارزیابی وضع موجود روستاها از دید شاخص‌های مدیریت سبز -به‌وسیله پرسش‌نامه- نقش داشته است. راهکارهای بهبود مدیریت سبز روستایی در بخش دیهوک با همفکری دو گروه مذکور احصا شد. از روش هایANP، MARCOS و SOAR در گام‌های مختلف استفاده شد. تعداد کل روستاهای مورد مطالعه 16 سکونتگاه در بخش دیهوک شهرستان طبس بوده است. در نتیجه این پژوهش چارچوبی یکپارچه از مدیریت سبز در روستاهای بخش دیهوک طبس ارائه می‌دهد که ابعاد انرژی، پسماند، آب، کشاورزی پایدار، فرهنگ زیست‌محیطی و زیرساخت را پوشش می‌دهد. ارزیابی با روش مارکوس ناهمگونی چشمگیر در عملکرد روستاها نشان داد؛ روستای اسفندیار بالاترین و رضویه و زردگاه پایین‌ترین رتبه را داشتند. خبرگان "فرهنگ زیست‌محیطی" و "زیرساخت" را مهم‌ترین معیارها دانستند. پتانسیل‌های طبیعی و فرصت‌های نوین، همراه با راهکارهایی مانند انرژی خورشیدی و بازیافت آب، می‌توانند محرک توسعه سبز باشند. در نهایت اینکه، تلفیق ابعاد نظری، تجربی و عملی، الگویی کاربردی و قابل تعمیم برای مناطق خشک ایجاد کرده است.