حکومت¬مندی مدرن در اندیشه میرزاآقاخان¬کرمانی؛ بنیادها و بایسته¬ها

Abstract

با ورود تجدد به ایران بسیاری از روشنفکران پیشامشروطه به طرح ایده اصلاحات در جامعه ایران پرداختند. آن¬ها عقیده داشتند که جامعه باید از طریق تحول فکری به مدرنیته برسد. با تبیین علل عقب¬ماندگی ایران به دنبال چاره¬ای برای حل این مشکل پرداختند که در این راستا به تفاوت میان اصول و مبانی حکومت در غرب و ایران پی¬بردند. روشنفکران به¬دلیل آشنایی با مؤلفه¬های دولت¬مدرن به طرح اندیشه حکومت¬مندی مدرن روی¬آوردند. از جمله روشنفکران پیشامشروطه میرزا آقاخان کرمانی است که با نگاه به وضعیت اروپا و مقایسه آن با وضعیت ایران در این دوره به کنکاش در باب علل عقب¬ماندگی پرداخت. او با آگاهی¬یافتن از مؤلفه¬های حکومت¬مندی¬مدرن به انتقاد از وضعیت جامعه سنتی ایران پرداخت و سعی کرد تا با طرح ایده¬ حکومت¬مدرن، آن را راهکار خروج ایران از عقب¬ماندگی نشان دهد. نوشتار حاضر بر مبنای روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به نظریه حکومت¬مندی میشل فوکو، به بررسی نحوه ادراک میرزا آقاخان کرمانی از ماهیت حکومت مدرن بر اساس تحلیل هفت رساله¬ وی پرداخته است. دستاورد این پژوهش نشان می¬دهد که میرزا آقاخان کرمانی از مولفه¬های حکومت مدرن همچون قانون، دموکراسی، دولت ملی، تفکیک قوا، قرارداد اجتماعی، نهادهای آموزشی، حقوق بشر در غرب آگاهی داشته، اما نحوه درک او از این مولفه¬ها بر نوع نگرش او به علل عقب¬ماندگی ایران و نحوه گذار از حکومت سنتی و استبدادی به سمت حکومت مشروطه و مدرن تاثیرگذار بوده است.