بررسی ساختار فرمی طرح و نقش قالی‌های شهری استان خراسان جنوبی

چکیده مقاله

استان خراسان‌جنوبی یکی از مهم‌ترین قطب‌های بافندگی فرش در ایران می‌باشد. مطالعة طرح‌های به-کار رفته در هنر قالی‌بافی این استان نشان می‌دهد این طرح ها متناسب با جغرافیای بافت قالی ها، در سه سبک طراحی شهری، روستایی و عشایری بافته می شوند. هدف از پژوهش حاضر مطالعة طرح و نقش و تحلیل‌فرمی قالی‌های شهری و ارائة طبقه‌بندی از طرح‌های معاصر این استان است تا از این طریق بتوان به مجموعه‌ای از اطلاعات طرح و نقش‌های بومی و اصیل در تولیدات به‌کار رفته دست یافت. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و تجزیه و تحلیل اطلاعات به شیوة جزیی‌نگر (استقرایی) انجام گرفته است. روش جمع‌آوری اطلاعات مربوط به ادبیات و مباحث تاریخی، به صورت کتابخانه ای و بخش اصلی این پژوهش بر پایة تحقیقات میدانی جهت جمع‌آوری نمونه تصاویر از قالی‌های مناطق مختلف خراسان جنوبی صورت پذیرفته است. لذا بر این اساس به مطالعة نمونه قالی‌ها پرداخته شده است. جامعة آماری مطالعه شده مربوط به قالی‌های شهری خراسان جنوبی شامل 208 نمونه می‌باشد که مجموعاً 16قالی مورد بررسی قرار گرفته است. ارزیابی و تحلیل نتایج به دست آمده از مطالعة طرح و نقش قالی‌های این استان به همراه ارائة طبقه‌بندی از قالی‌های موجود، حاکی از رواج قالیبافی در همة مناطق به جز شهرستان سرایان است. مطالعات نشان می‌دهد دستبافته‌های هریک از این مناطق بیانگر طرح ‌و نقش مخصوص به خود است که شامل طرح‌های لچک‌ترنجی، قابی، واگیره‌ای، محرمات، خشتی و سرتاسری می‌باشد. همچنین نوع سبک-پردازی برخی طرح‌های بکار رفته در مناطق مختلف در ارتباط با یکدیگرمی‌باشد مانند طرح خشتی که مختص به یک نقشه می‌باشد و تفاوتی با طرح خشتی سایر مناطق خراسان جنوبی ندارد. همچنین گروه قالی‌های لچک ترنجی که بیشتر تکرار طرح‌های ماهی درهم و طرح سعدی می‌باشد.