تحلیل ساختار طرح و نقش قالیچه‌‌های عشایری استان خراسان جنوبی

چکیده مقاله

استان خراسان جنوبی به‌عنوان یکی از مراکز مهم تولید قالیچه‌‌های عشایری ایران به‌شمار می‌‌رود. قالیچه‌‌های عشایری این استان عموماً توسط ایلات بلوچ و طوایف عرب ساکن در جغرافیای این استان بافته می‌‌شوند. مسئله اصلی پژوهش حاضر، تحولات سریع روی‌داده در شیوهٔ زندگی عشایر و فراموشی طرح‌‌ها و نقوش سنتی و اصیل قالیچه‌‌های عشایری بافت این استان است. بر این اساس سوالات پژوهش نیز عبارتند از: ساختارهای طراحی رایج در قالیچه‌‌های عشایری استان خراسان جنوبی کدامند؟ نقش‌‌مایه‌‌های رایج در قالیچه‌‌های عشایری استان خراسان جنوبی کدامند؟ هدف تحقیق، شناسایی و مستندسازی ساختار طراحی و تنوع نقوش قالیچه‌‌های عشایری بافت استان خراسان جنوبی است. بدین منظور با انجام مطالعات میدانی، تعداد 16 نمونه از قالی‌‌های اصیل عشایری بافت استان خراسان جنوبی براساس جغرافیای تولید آن‌‌ها شناسایی و به شیوهٔ توصیفی- تحلیلی و به روش استقرایی در راستای سوالات پژوهش تحلیل شدند. نتایج بیانگر است که حوزه‌‌های تولید قالی در این استان، دارای ساختارهای متنوعی ازجمله لچک‌‌ترنجی، تصویری، درختی، محرابی، ترنج‌‌دار، واگیره‌‌ای و لچک‌‌دار هستند. نقش‌مایه‌‌های رایج در قالیچه‌‌های عشایری استان نیز شامل گل ابر، فتح‌اللهی، مرغی، طاووسی، لچک‌‌دار گوشه‌سفید، گل کشمیری، مددخانی، دو گل، چپات ‌‌اشتر، بازوبندی، گلدانی، گل کاشان، کاج، و پرجلکی هستند. بیش‌ترین فضای مورداستفاده در نقش‌‌پردازی قالیچه‌‌ها به نقوش انتزاعی و شکستهٔ برگرفته از محیط پیرامون اختصاص دارد.‌‌ با توجه به نوع سبک زندگی، استفاده از نقوش گیاهی منطقه مانند انواع گل، بته، نقوش حیوانی مانند بز، شتر، مرغ، اسب و انواع نقوش انتزاعی برگرفته از اشیاء پیرامون در قالیچه‌‌ها مشاهده می‌‌شود