بررسی تمیز و ممیز در دستور زبان فارسی و انطباق آن با نحو عربی

Abstract

تمیز یکی از نقش¬هایی است که هم در کتاب¬های نحو عربی و هم در کتاب¬های دستور فارسی مطرح شده است. البته در کتاب¬های نحو عربی توضیحات بیشتر و منسجم‌تری دربارة آن داده شده است. از آنجا که تمیز اصطلاحی است که از دستور زبان عربی وارد گفتمان دستوری زبان فارسی شده است، بررسی روند تحولات این اصطلاح و ساخت‌های متناظر آن می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در بررسی روش‌شناسی دستور زبان فارسی به دست دهد. نگارند¬¬گان در ابتدا تعریف تمیز در زبان عربی و انواع آن در این زبان را مطرح کرده‌اند. سپس سیر تاریخی تمیز در دستور فارسی را در دو مرحله بررسی نموده‌اند: قدیم و جدید. پس از بررسی روشن گردید که در دورة اول دستور نویسان فارسی در صدد انطباق صد در صد قواعد عربی بر زبان فارسی بوده اند. تنها نوآوری آنان در این دوره نام‌گذاری اسم مابین عدد و معدود به تمیز است. در دورة جدید اصطلاح تمیز و ممیز در فارسی بر خلاف عربی به دو نقش مختلف داده می‌شود. به علاوه ساخت جدیدی در فارسی مطرح می‌شود که یکی از نقش‌های اصلی آن تمیز نامیده می‌شود. اما در ساخت عربیِ معادلِ آن، نقش تمیز وجود ندارد. در پایان مشخص خواهد شد که گرچه امروزه بسیاری از اصطلاحات دستور زبان فارسی، مانند تمیز، از عربی گرفته شده، اما روش بررسی و ساخت‌های متناظر آن اصطلاحات به عربی ارتباطی ندارد و تقریباً راهی جدای از عربی را می‌پیماید.