مطالعۀ پدیدارشناختی واکنش‌های شاهدان فعال و منفعل در رخدادهای قلدری

Abstract

زمینه: قلدری در دوران نوجوانی یک مسئلۀ اجتماعی گسترده و پیچیده است که تأثیرات عمیقی بر تمام افراد درگیر و به ویژه قربانیان دارد. شناخت رفتارهای شاهدان قلدری و عوامل مؤثر بر رفتار آن‌ها، می‌تواند به ارائۀ راهکارهای مؤثرتری برای مقابله با این پدیده کمک کند. پژوهش‌های گذشته عمدتاً متمرکز بر رفتارهای مرتکبین قلدری و قربانیان بوده‌اند. این در حالی است که گروه عمده‌ای از افراد، شاهدان یا تماشاچیان قلدری هستند که می‌توانند نقش مؤثری در کاهش رفتارهای قلدری در محیط‌های مختلف و از آن جمله در مدرسه داشته باشند. هدف: هدف پژوهش حاضر، واکاوی تجربۀ زیستۀ نوجوانانِ شاهدِ قلدری بود. روش: برای دستیابی به هدف پژوهش، از رویکرد کیفی و روش پدیدارشناختی توصیفی استفاده شد. مشارکت‌کنندگان، 12 نفر از دانش‌آموزان دختر و پسر متوسطۀ اول و دوم شهرستان بیرجند در سال تحصیلی 1404-1403 بودند که از طریق نمونه‌گیری هدفمند و با در نظر گرفتن دو اصل اشباع و کفایت نمونه‌گیری انتخاب شدند. ابزار اصلی جمع‌آوری اطلاعات در مطالعه حاضر، مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته بود. تحلیل داده‌ها، با روش استویک-کولایزی-کین انجام شد. یافته‌ها: تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها، منجر به تولید 6 مضمون اصلی، 15 مضمون فرعی و 31 واحد معنایی گردید. شش مضمون اصلی شامل پویایی‌های قدرت و سلسله‌مراتب اجتماعی (گستاخی و کنترل‌گری)، آسیب‌پذیری و چالش‌های اجتماعی (صفات فردی و مهارت‌های بین فردی)، آشفتگی‌های هیجانی (همدلی و شفقت، بی‌عدالتی اخلاقی، مسئولیت‌پذیری فردی)، واکنش‌های دوگانه (پاسخ‌های انفعالی، مداخلۀ فعال)، اجتناب و محافظت از خود (فقدان جرأت‌ورزی، احتیاط، بی‌تفاوتی و سودجویی) و اثر مثبت اجتماعی (هوش هیجانی، شایستگی اجتماعی و حل تعارض مسالمت‌آمیز) بود. نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش، پیچیدگی و چندبعدی بودن رفتارهای مثبت و منفی شاهدان قلدری که نشانگر عوامل مؤثر متفاوت بر رفتارهای این دو گروه است را مورد تأکید قرار می‌دهد. نتایج این مطالعه می‌تواند به طراحی برنامه‌های مداخله‌ای و آموزشی به منظور حمایت از رفتارهای مثبت شاهدان و قربانیان قلدری کمک کند.