بازنمایی وجوه فرهنگی-تاریخی طریقت قتالی در گرمسیرات فارس در قرون هفتم و هشتم قمری بر اساس دو تذکره نویافته

Abstract

چکیده: «طریقت قتالی» توسط «شاه سیف الله قتال» (674-578ق) از عرفای قرن هفتم هجری قمری پایه گذاری شده است. کانون استقرار اولیة این طریقت در حومة بغداد (ام عبیده) بود. همزمان با هجوم هولاکو به بغداد، شاه سیف الله قتال و همراهانش از طریق بصره وارد سواحل خلیج فارس شدند. از آنجا که گسترش جریانهای فکری در خلیج فارس تابعی از متغیر جاده های تجاری است، این طریقت در نواحی پس کرانه ای ملوک کیش و هرموز گسترش یافت. شاه سیف الله قتال به دلیل امنیت مسیر تجاری کیش، در نواحی پس کرانه ای آن یعنی در «عمادده» استقرار یافت و توانست از اتابکان فارس معافیت مالیاتی دریافت و با حاکمان لار رابطة محکم برقرار کند. فرزند او «سید کامل پیر» در منازعات سیاسی بین ملوک هرموز و کیش نقش مستقیم ایفا کرد. میراث فکری و فرهنگی این طریقت، به صورت تذکره های منظوم تحفهً القلوب (اثر سید ابراهیم سید خلیل) و نیز تذکره منثور تحفهً الراغبین (سید علی بن سید حمدی،) در منطقة جنوب فارس و هرمزگان بر جای مانده است. با توجه به اینکه این منابع تا کنون به طور کامل معرفی نشده اند، این مقاله بر آن است تا با رویکرد توصیفی- تحلیلی، وجوه تاریخی-فرهنگی این طریقت را با تأکید بر این دو نسخة خطی نویافته، به عنوان یک مسئلة تاریخی مورد پرسش قرار دهد: نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که در پی برقراری امنیت در خلیج فارس و پس کرانه های ]ن در دورة ایلخانان، طریقت قتالی از نظر فکری و فرهنگی در فارس از جایگاه برجسته ای برخوردار شدند و با حاکمان محلی وقت روابط مستحکمی برقرار کردند تا جایی که در کنش های سیاسی قرون هفتم و هشتم قمری به طریقتی تأثیرگذار تبدیل شدند.