بررسی کارکردهای تجارتخانه های مشهد در عصر پهلوی با تکیه بر کارکردهای فرهنگی آنها

چکیده مقاله

یکی از موضوعات مهم شایان توجه در مطالعات تاریخ محلی خراسان، پژوهش در باب تاریخ اقتصادی خراسان است. با توجه به اهمیت این‌گونه پژوهش‌ها، مقاله حاضر به بررسی تجارتخانه‌های مشهد در عصر پهلوی اختصاص دارد. بر اساس اهداف پژوهش در این مقاله فعالیت‌های تجاری تجارتخانه‌های مشهد و کارکردهای مختلف تجار و نیز تبیین کارکردهای فرهنگی تجارتخانه­های مشهد مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. این پژوهش به شیوه توصیفی­ـ تحلیلی است و با اتکا به اسناد آرشیوی آستان قدس و کتابخانه ملی و برخی از اسناد محلی صورت گرفته است و دستاوردهای حاصل از این پژوهش حاکی از ارتباطات و تعاملات تجارتخانه‌های مشهد با سایر شهرهای کشور همچون تهران، رشت، یزد و بیرجند است و همچنین ارتباطات بازرگانی و مبادلات آن‌ها با تجارتخانه‌های کشورهایی نظیر روسیه و آلمان است. علاوه بر این، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد تجارتخانه‌های مشهد در دوره مورد مطالعه، علاوه بر کارکردهای تجاری، دارای کارکردهای متنوعی در عرصه‌های اجتماعی که شامل مشارکت تجار در امور اجتماعی و هر آنچه به رفاه شهروندان مشهدی مربوط می‌شود، است. نمونه‌ای از این کارکرد را می‌توان در احداث مدارس، احداث مساجد و حمام، ساختن سراها، پل‌ها، کاروانسراها و... که در آن مشارکت داشتند، مشاهده کرد. در بخش کارکرد مذهبی نیز می‌توان به اقداماتی همچون مرمت امام‌زاده‌ها، آذین‌بندی بازارها به مناسبت جشن‌های مختلف اشاره کرد. در میان کارکردهای سیاسی نیز می‌توان نامه‌های اعتراض‌آمیز تجار به دولت و تلاش سازمان‌یافته تجار و بازاریان را برای تشکیل مجلس وکلای تجار، تأسیس شورا، شرکت در گروه‌های ضد استبدادی چون جبهه ملی، نهضت آزادی و... برشمرد.