تکوین ساختاری روند شمال‌باختری – جنوب‌خاوری در منطقه همت‌آباد - خاور ایران (انتشار تابستان ۱۴۰۲)

چکیده مقاله

در منطقه همتآباد در جنوبخاور بیرجند، امتداد پهنههای گسلی و اثر محوری چینها به صورت شمالباختری - جنوبخاوری است. پهنه گسلی همتآباد به عنوان گسل اصلی این منطقه با امتداد شمالباختر – جنوبخاور در زیر پهنه سیستان در راستای یکی از سرشاخههای گسل نه خاوری قرار دارد که با تداوم به سمت جنوب به گسل شمالی - جنوبی چشمه زنگی متصل میشود. تحلیل هندسی - جنبشی گسلها براساس دادههای صحرایی مربوط به صفحات گسلی و خطوارههای لغزشی، جابجایی آبراههها، روند اثر محوری چینها حاکی از عملکرد امتدادلغز راستگرد با مولفه معکوس در پهنههای گسلی این منطقه هستند. در دو مسیر موازی هم ) a,b ( از جنوبخاور به شمالباختر نتایج حاصل از بررسی شاخصهای ریختزمینساختی از قبیل: رودخانههای جابجا شده، پشتههای کرکرهای، پرتگاههای گسلی و نسبت v در درهها حاکی از فعالیت زمینساختی نسبتا بالا در این منطقه هستند. دامنه تغییرات نسبت v در محدوده 58 / 0 - 31 / 0 میباشد و از جنوبخاور به شمالباختر مقدار آن در حال افزایش است. میزان جابجایی آبراههها نیز در دو مسیر مذکور در محدوده 116 - 6 متر متغیر است و مقدار آن از جنوبخاور به شمالباختر در حال کاهش است. تعداد هشت برش توپوگرافی عمود بر روندهای اصلی ساختاری منطقه تهیه گردید که در هر یک از آنها میتوان پرتگاههای گسلی را به صورت پلکانی مشاهده نمود که از شمالخاور به جنوبباختر ارتفاع پرتگاههای گسلی کاهش مییابد. براساس بررسیهای ساختاری و ریختزمینساختی این پژوهش، در این بخش از پوسته ایران الگوی تکامل ساختاری در روندهای شمالباختر - جنوبخاور به صورت ایجاد سری گسلهای راندگی است که از شمالخاور به جنوبباختر انجام میشود. براساس موقعیت هندسی صفحات گسلی و خطوارههای لغزشی، روند میانگین محور بزرگ فشردگی در محدوده شمالخاوری با موقعیت میانگین N25E میباشد که با روند ساختارهای منطقه همخوانی دارد.