پژوهشی بر قدرت اقتصادی ایالت طبرستان در عصر ناصری به کمک تجزیۀ عنصری سکه های آن دوره به روش پیکسی

Abstract

ایالــت طبرســتان (مازنــدران) به دلیــل موقعیت هــای اقتصــادی و تجــاری فــراوان همیشــه از اهمیــت ویــژه ای برخــوردار بــوده، علاوه بــر آن جایــگاه سیاســی بالایــی نیــز بــرای حکمرانــان قاجــاری داشــته اســت؛ هـــ.ق. در ایــن ایالــت دایــر بــود کــه در دورۀ 1288 به همیــن دلایــل، از دیربــاز ضرابخانــۀ فعالــی تــا ســال ،1264-1266 ران هــای نقــرۀ فراوانــی را بیــن ســال های ِ هـــ.ق.) ق1264-1313 ناصرالدین شــاه قاجــار ( هـــ.ق. بــه ضــرب رســانده بــود. نظــام ضــرب ســکۀ دورۀ 1287-1288 ،1280-1283 ،1269-1274 ناصــری، هرچنــد به صــورت اســمی پیــرو نظــام تهــران بــود، امــا در عمــل هــر شــهر، نظامــی خودمختــار داشــت و ســکه های بیشــتر شــهرها بــا مقادیــر متفــاوت خلــوص نقــره به ضــرب می رســید. ایــن مســائل دو پرســش را بــرای ضرابخانــۀ طبرســتان طــرح می ســازد: مقــدار خلــوص نقــرۀ ســکه های ضرب شــده در طبرســتان چگونــه بــوده و ســیر تغییــرات آن چگونــه رقــم خــورده اســت؟ ســکه های ایالــت طبرســتان در مشــهد، تبریــز، تهــران، اصفهــان، و ِجایــگاه ایالتــی مهــم، دربرابــر شــهرها و ایــالات مهــم دیگــر ایــران نظیــر شــیراز چگونــه بــوده اســت؟ بنابرایــن بــرای پاســخ دادن بــه ایــن پرســش ها، تجزیــۀ عنصــری ســکه های ایــن دوره بــا اســتفاده از شــیوۀ پیکســی به دلیــل غیرمخــرب بــودن، ســرعت و دقــت بــالای آن، پایــۀ اصلــی ایــن پژوهــش قــرار گرفــت تــا تحلیلــی از میــزان تعهــد ضرابخانــۀ طبرســتان بــه نظــام مرکــزی ضــرب ســکه در تواریــخ مختلــف درمقایســه بــا ســایر شــهرها و ایــالات اصلــی ایــران عصــر قاجــار ارائــه گــردد. در ایــن پژوهــش تاریــخ متفــاوت، مــورد تجزیــۀ عنصــری قــرار گرفــت کــه در نتیجــه رونــد تغییــرات 17 ســکه در 17تعــداد ،%90.13 هـــ.ق. 1264-1278 میــزان خلــوص نقــره به طــور میانگیــن در دو بــازۀ زمانــی بیــن ســال های %، تبییــن شــده و جایــگاه آن ازنظــر میزان 88.08%، و در کل ایــن دورۀ ضــرب 84.33 هـــ.ق. 1280-1288 %)، و 84%)، اصفهــان (90%)، تهــران (82%)، تبریــز (84 خلــوص نقــره درمقابــل ضرابخانه هــای مشــهد ( %) مشــخص گردیــد. در آخــر نیــز اطلاعــات ارزشــمندی از نــوع معــادن نقــرۀ مــورد اســتفاده، یعنــی 90شــیراز ( معــادن ســروزیت و نحــوۀ عیــار زدن فلــز ســکه ها بــا فلــزات مــس و آهــن به دســت آمــد.