پژوهشی بر قدرت اقتصادی شهر استرآباد در عصر ناصری: تجزیه عنصری قران‌های نقره ناصرالدین شاه قاجار ضرب شده در استرآباد به روش آزمایشگاهی PIXE

چکیده مقاله

در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار قران‌های نقره فراوانی بین سال‌های 1265-1292ه.ق. در ضرابخانه استرآباد به ضرب رسیده بود. نظام ضرب سکه دوره ناصری هرچند به صورت اسمی پیرو نظام تهران بود، اما در عمل هر شهر نظامی خودمختار داشت و سکه‌های بیشتر شهرها با مقادیر متفاوت خلوص نقره به ضرب می‌رسید. این مقاله بر آن است تا علاوه بر سنجش مقدار خلوص نقره و سیر تغییرات آن در سکه‌های ضرب استرآباد، قدرت اقتصادی استرآباد را تبیین و در مقابل شهرهای اصلی ایران عصر قاجار، یعنی مشهد، تبریز، اصفهان، و شیراز قیاس کند. بنابراین تجزیه عنصری سکه‌های این دوره با استفاده از شیوه پیکسی پایه اصلی این پژوهش قرار گرفت و تعداد 22 سکه در 22 تاریخ متفاوت، مورد تجزیه عنصری قرار گرفت که در نتیجه روند تغییرات میزان خلوص نقره را به طور میانگین در سه بازه زمانی بین سال‌های 1265-1273ه.ق. 90.10%، 1276-1287ه.ق. 86.56%، 1289-1292ه.ق. 84.20%، و در کل این دوره ضرب 87.42%، تبیین نمود و جایگاه آن از نظر میزان خلوص نقره در مقایسه با ضرابخانه‌های مشهد (84%)، تبریز (82%)، تهران (90%)، اصفهان (84%)، و شیراز (90%)، مشخص گرداند. در آخر نیز اطلاعات ارزشمندی از نحوه تغییر عیار فلز سکه‌ها با فلزات مس و آهن، و نوع معادن نقره مورد استفاده، یعنی معادن سروزیت به دست آمد.