بررسی محتوایی تلمیحات قرآنی در مدیح نبوی قصاید دیوان ابن حسام خوسفی

چکیده مقاله

ابن حسام خوسفی از شاعران قرن نهم هجری است که در به¬کارگیری آیات قرآن در اشعارش تبحری بی نظیر داشته است. او به علّت یقین و اعتقاد راسخ قلبی و تسلیم امر خداوند بودن، به عنوان مبلّغ بزرگ شیعیان، بیشتر دیوان خود را به مدح و نعت خداوند، پیامبر(ص) و امامان(علیهم¬السلام) اختصاص داده است. او بیشترین استفاده را در میان تلمیحات خویش در مدیحِ نبوی، از قرآنِ کریم داشته است. ما در این پژوهش به بررسی محتوایی تلمیحات قرآنی در مدیح نبوی قصاید ابن حسام می¬پردازیم تا از این طریق گامی - هر چند اندک- در جهت شناساندن ذوق و توانایی سرشار شاعر در مدح نبیّ مکرّم اسلام، برداریم. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مضامین تلمیحات و تحلیل آن¬ها می¬پردازد. تحلیل اینکه آیا هدف تلمیحات قرآنی صرفاً مدح است یا خیر؟ نسبت مدح ویژگی¬های ظاهری و درونی پیامبر(ص) به یکدیگر چگونه است؟ ضرورت استفاده از تلمیحات قرآنی در مدح نبیّ در قصاید دیوان ابن حسام چیست؟ نتایج به دست آمده نشان می¬دهد که مدح و منقبت، بیان وقایع تاریخی، مذمت دشمنان پیامبر(ص)، داستان-های پیامبران، پند و اندرز و نکاتی با ارزش در باب تدبّر در آیات قرآن کریم، محتوای تلمیحات قرآنی مدیح نبوی ابن حسام را تشکیل می¬دهد. ابیات اکثراً ویژگی¬های باطنی پیامبر(ص) را می¬ستایند و ویژگی¬های ظاهری حضرت محمّد(ص) از سهم کمتری برخوردار است. بهترین مدح و منقبت برای پیامبر(ص) از نظر ابن حسام آن است که خداوند در کتاب شریف خویش، قرآن مجید، آورده باشد. او با استفاده از آرایه تلمیح توانسته است مخاطبان سخن خویش را به عوالم دین و قرآن وارد سازد و هدف و مقصود خویش را ابراز کند. در اکثر ابیات، پیامبر(ص) به عنوان بهترین عامل به دین اسلام معرفی می‌شود و در ضمن این معرفی، شاعر مخاطب را به پیروی از قرآن ناطق، محمّد(ص) ترغیب می¬نماید.