واکاوی رمزواژه‌های حِکمی دوزبانه در اشعار ابن حُسام (با تکیه بر مناقب نبویّ و علویّ)

چکیده مقاله

رمزواژه‌ها بازتاب احساسات و حالات روحی شاعر هستند و در واقع عرصه‌ای مناسب برای تبلور مکنونات درونی و تبیین ظرایف و زیبایی‌های گویشی. ابن حُسام به عنوان شاعری آیینی و نامدار در ادبیات، اشعارش به-ویژه در مدح و منقبت، به رمز گرایش دارد؛ زیرا او علاوه بر تبحّر در حوزه نظم، عارف، فقیه و اندیشمندی است که به‌واسطه پایبندی و التزام به اعتقادی راستین، همه ارادت و مهرخویش را به ولایت اهل بیت و دوستی پیامبر اسلام (ص) به رشته نظم آورده و با نوایی شیوا، به مدح فضایل و مناقب برجسته آنان پرداخته است. از جمله شاهکارهای ادبی او، منظومه‌های دوزبانه (مُلمّعات) او در بیان ویژگی‌های اخلاقی و فضایل انسانی پیامبر(ص) و حضرت علی (ع) است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی سعی نموده با نگاهی به مضامین حکمی مُلمّعات، تصاویر خیالی و حقیقی آن‌ها را بررسی نموده، سپس نمونه‌هایی از اصطلاحات عرفانی که بصورت رمز ذکر شده در قالب مجموعه‌های رمزی، ریشه‌یابی کند. نتایج حاصله مبیّن این نکته است که شاعر بر صفات پسندیده و اخلاقی در مدح تأکید داشته و از باب حکمت و وعظ، مخاطبانش را از ناپسندهای رفتاری همچون دلبستگی به دنیا، کبر، ظلم، دروغ و گناه باز می‌دارد. باورهای عمیق و اندیشه عالمانه و خالص ابن حُسام در طی قصاید مدحیه او تصویر سخنوری آگاه و پارسا را به ذهن متبادر می‌سازد؛ زیرا فضای مضامین اشعار دو زبانه او مبتنی بر اعتقاد به خداوند، مقدّمات مذهبی، تجلّی روح انسان‌دوستی، گرایش به نیکی‌ها و سجایای حمیده، عدالت‌خواهی، مناعت طبع، ایثار و بخشندگی است که همه اینها رمزواژه‌هایی هستند که علاوه بر اینکه مراتب اخلاص و اعتقاد راسخ شاعر به اهل بیت را به ما می‌نمایانند، بر اعتبار و تأثیر کلام و آوازه وی در عرصه ادبیات آیینی افزوده است.