پیش ‏بینی اثر ترکیبی تغییر اقلیم و کاربری اراضی بر فرسایش خاک در ایران با استفاده از داده ‏های جهانی GLOSEM

چکیده مقاله

فرسایش خاک ‌فرایندی پیچیده با اثر نامطلوب محیط ‏زیستی است. امروزه، در مقیاس جهانی، با مدل‏سازی تأثیر عوامل طبیعی و انسانی بر شدت فرسایش خاک، امکان تعیین پیشران‏های اصلی بوم‏سازگان، برای سیاست‌گذاری کارآمد در مدیریت بهینۀ خاک فراهم شده‏ است. بنابراین، در مطالعۀ حاضر برای پیش‏بینی فرسایش خاک در حوضه‏های آبخیز ایران از داده‏های اعتبارسنجی‏شده پروژۀ برآورد جهانی فرسایش خاک در پایگاه GloSEM شامل سناریوی پایه (2015) و پیش‏بینی‏های آینده (2070) فرسایش خاک با اثر تغییر اقلیم در 3 سناریوی اقلیمی RCP2.6، RCP4.5 و RCP8.5 بر عامل فرسایندگی باران (R) و اثر تغییر کاربری اراضی در 3 سناریوی تلفیقی SSP1-RCP2.6، RCP4.5 SSP2- و SSP5-RCP8.5 بر عامل پوشش گیاهی (C) و عامل حفاظت خاک (P) است، استفاده شد. نتایج نشان داد آسیب‏پذیری حوضه‏های آبخیز مرکزی، جنوبی و شرق کشور از تغییرات ترکیبی اقلیم و کاربری اراضی بیشتر از سایر حوضه‏هاست. به‏طوری‏ که در این آبخیز‏ها، حتی بدون در نظر گرفتن اثر تغییر اقلیم، روند تغییرات فرسایش خاک بین سناریوی پایه (2015) با سناریوهای SSP2-RCP4.5 و SSP5-RCP8.5 افزایشی بوده، ولی در آبخیز‏های مرطوب یا نیمه‌مرطوب شمالی و غربی کشور کاهشی است. با در نظر گرفتن اثر ترکیبی تغییر کاربری و اقلیم، روند تغییرات فرسایش خاک بین سناریوی پایه (2015) با سناریوهای SSP1-RCP2.6 (با میانگین افزایش 184 درصد)، SSP2-RCP4.5 (با میانگین افزایش 243 درصد) و SSP5-RCP8.5 (با میانگین افزایش 341 درصد) در تمامی آبخیزها به‌جز آبخیز ارس افزایشی بوده است. نتایج تحقیق بیانگر آسیب‏پذیری بیش از 10 برابری حوضه‏های‏ آبخیز مرکزی ایران ناشی از تغییرات اقلیمی و کاربری اراضی تا سال 2070 است.